Η τελευταία Κυριακή του Τριωδίου, σήμερα, είναι αφιερωμένη στην έξωση των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο.
Αφού έγινε η υπενθύμιση στους χριστιανούς για τον τρόπο, που πρέπει να αγωνίζονται, δηλαδή με ταπείνωση και ειλικρινή μετάνοια, ώστε να είναι έτοιμοι για την μέλλουσα κρίση, σήμερα γίνεται υπενθύμιση της αιτίας, που προκάλεσε την ανάγκη για αγώνα.
Η έξωση των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο γίνεται αφορμή για όποιον θέλει, να αγωνιστεί και να επανέλθει σ’ αυτόν.
Η περίοδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι το κατεξοχήν στάδιο, κατά το οποίο η αγία μας Εκκλησία καλεί τα παιδιά της να αγωνιστούν ελεύθερα, χωρίς επιβολή και καταναγκασμό.
Καλεί όλους να νηστέψουν, όχι μόνο από την τροφή, αλλά με την νηστεία να προσπαθήσουν να ελέγξουν και να διαχειριστούν όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα, που δέχονται από όλες τις αισθήσεις τους.
Η νηστεία είναι αγώνας και προσπάθεια, τα οποία αποτελούν τα βασικά γνωρίσματα του χριστιανού.
Καλείται, λοιπόν, ο χριστιανός να ακούσει τον θρήνο των πρωτοπλάστων, που κάθισαν απέναντι του παραδείσου κλαίοντες πικρά για την στέρησή του, και να αγωνιστεί με θέρμη ψυχής να κερδίσει πάλι τον παράδεισο, ο οποίος του ανήκει και για τον οποίο είναι πλασμένος.
Η Εκκλησία επιτρέπει στους πιστούς την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, αυγών, ψαριών και ελαιολάδου, απαγορεύει όμως την κρεοφαγία. Από τα κύρια παραδοσιακά φαγητά του τραπεζιού είναι τα μακαρόνια, που συσχετίζονται από τους λαογράφους με τη λατρεία των ψυχών κατά την περίοδο αυτή. Όπως παρατηρεί ο Φαίδων Κουκουλές, αρχικά η λέξη «μακαρώνια» σήμαινε τροπάρια μακαριστικά, αναπαύσιμους μακαρισμούς στις κηδείες ή στα περίδειπνα, στα οποία προσφέρονταν κυρίως ζυμαρικά.
Στα περισσότερα μέρη το δείπνο της Τυρινής τελειώνει με αβγό και σχετικούς αστεϊσμούς, αλλά και μαντικές παρατηρήσεις. Στη Σύρο, καθώς και σε πολλά άλλα μέρη, κρεμούν ένα αβγό από το ταβάνι και όπως κάθονται όλοι γύρω από το τραπέζι «του δίνουνε μια κουταλιά και φέρνει βόλτα στο τραπέζι και δοκιμάζουνε ο καθένας να το πιάσει με το στόμα του. Με αβγό κλείνομε το στόμα μας για τη Σαρακοστή και τη Λαμπρή πάλι με αβγό το ξανανοίγουμε», παρατηρεί ο Κουκουλές.
Με το δείπνο της Κυριακής της Τυρινής κλείνει ένας γαστρονομικός κύκλος, που σχετίζεται με τη χριστιανική θρησκεία και από την επομένη, Καθαρά Δευτέρα, αρχίζει η σωματική και ψυχική προετοιμασία για το Πάσχα, με την αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Την Κυριακή της Τυροφάγου κορυφώνονται οι καρναβαλικές εκδηλώσεις και αναβιώνουν παραδοσιακά αποκριάτικα έθιμα σε όλη την Ελλάδα. Οι μύθοι και οι θρύλοι της χώρας μας έρχονται στο προσκήνιο και μέσα από τις μεταμφιέσεις, το χορό, το γλέντι και το τραγούδι.
Έθιμα
Κουζουμελές σε Κω, Λέρο και Σύμη
Την Κυριακή της Αποκριάς στην περιοχή γύρω από τον Κέφαλο και την Αντιμάχεια αναβιώνει το έθιμο με τις «καμουζέλες», που κρατάει εδώ και μισό αιώνα στο νησί της Κω. Οι «καμουζέλες» ή ελαφάκια, στα παλιά τα χρόνια, ήταν μασκαράδες βαμμένοι με κάρβουνα, σκεπασμένοι με χράμια (πολύχρωμες υφαντές κουβέρτες) και κραδαίνοντας την κοκάλα γύρναγαν στους δρόμους του χωριού πειράζοντας και διασκεδάζοντας τους κατοίκους. Το έθιμο, επίσης, περιλαμβάνει πλούσια παραδοσιακή μουσική, ευτράπελα, άφθονο ούζο, κρασί και παραδοσιακούς μεζέδες, ενώ αργά το βράδυ γίνεται το κάψιμο του στοιχειού.
Οι «Μπουμπούνες» της Καστοριάς
Οι «Μπουμπούνες» είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις πλατείες της Καστοριάς. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε έως τις μέρες μας.
Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς, μικροί και μεγάλοι συγκεντρώνονται στη γειτονιά τους και ανάβουν τη φωτιά, ενώ ορχήστρες με πνευστά και χάλκινα παίζουν τοπικούς σκοπούς. Τα κεράσματα που έχουν ετοιμάσει οι άνθρωποι της γειτονιάς και το κόκκινο κρασί «δίνουν και παίρνουν», με το γλέντι να διαρκεί έως τα ξημερώματα.
Οι μεγαλύτερες «μπουμπούνες» είναι της μεσαιωνικής πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου.
Τζαμάλα στα Ιωάννινα
Γιαννιώτικο αποκριάτικο έθιμο, που κρατά από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Ξεκινά το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής με το άναμμα μεγάλης φωτιάς σε κάθε γειτονιά των Ιωαννίνων και συνεχίζεται γύρω από τις φλόγες μέχρι το πρωί της Καθαράς Δευτέρας, με χορούς, τραγούδια, άφθονα κεράσματα και ζεστή φασολάδα.
Η προετοιμασία ξεκινάει τρεις μέρες νωρίτερα, ώστε στην κάθε συνοικία να φτάσουν τα ξύλα -προσφορά του Δήμου Ιωαννιτών- και να διαμορφωθεί κατάλληλα ο χώρος για το μεγάλο ξεφάντωμα. Συχνά υπάρχει ανταγωνιστική διάθεση ανάμεσα στις γειτονιές για το ποια θα κάνει την καλύτερη και πιο φανταχτερή γιορτή.
Το έθιμο της Τζαμάλας έρχεται από τα βάθη των αιώνων και σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση στηρίζεται στην αρχέγονη πίστη της δύναμης που έχει η φωτιά να «ξορκίζει» το κακό. Πρόκειται για μια ιεροτελεστία εξαγνισμού, η οποία ανάλογα με τις καταστάσεις της κάθε εποχής, αποκτά και συμβολισμό. Έως το 1913, οπότε απελευθερώθηκαν από το Τουρκικό ζυγό τα Ιωάννινα, η φωτιά που σιγόκαιγε στις γειτονιές εξέφραζε την επιθυμία των σκλαβωμένων για λευτεριά. Μάλιστα, για την τέλεση του εθίμου, έπρεπε να δοθεί ειδική άδεια από την Τουρκική διοίκηση της πόλης.
Το Γαϊτανάκι της Λιβαδειάς
Το γαϊτανάκι αποτελεί παράδοση για την πόλη της Λιβαδειάς και γιορτάζεται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
Οι κάτοικοι της πόλης προετοιμάζουν το γαϊτανάκι, φτιάχνοντας άρματα. Την Κυριακή της Αποκριάς, μασκαράδες παρελαύνουν προς την κεντρική πλατεία, όπου πλέκονται τα γαϊτανάκια, και παρουσιάζονται αποκριάτικα σκετς, τραγούδια και παντομίμες από τους μασκαράδες.
