Ο Βασίλειος ο Μέγας, ένας από τους τρείς ιεράρχες, γεννήθηκε το 329 στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και ήταν γιος του ρήτορα (δικηγόρου στην εποχή τους) Βασιλείου και της Εμμέλειας. Η οικογένεια εκτός από το Βασίλειο είχε άλλα οκτώ ή εννέα παιδιά. Ο Γρηγόριος, ο μετέπειτα σπουδαίος θεολόγος, γνωστός ως Γρηγόριος Νύσσης ήταν ένα από αυτά. Η γιαγιά του Μακρίνα, ήταν κόρη χριστιανού μάρτυρα και η μητέρα του Εμμέλεια δίδαξαν την χριστιανική πίστη σε όλα τους τα παιδιά, μαζί και στον Βασίλειο.
Μετά τα πρώτα σχολικά χρόνια και τις γνώσεις που πήρε από αυτά στη πατρίδα του, στάλθηκε στο Βυζάντιο για περισσότερες σπουδές. Το 351 πήγε και στην Αθήνα, όπου ήκμαζαν ακόμη τα γράμματα και οι τέχνες. Σπούδασε ρητορική, αστρονομία, ιατρική, φιλοσοφία, γεωμετρία, φυσική κ.ά. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με τον Ιουλιανό τον Παραβάτη, μεγάλο πολέμιο του Χριστιανισμού, και τον Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, με τον οποίο συνδέθηκε μια ιερή και ισόβια φιλία.
Όταν τελείωσε τις σπουδές του στην Αθήνα επέστρεψε στην Καισάρεια, όπου άσκησε το επάγγελμα του ρήτορα, όπως και ο πατέρας του.
Επισκέπτηκε στη Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία και τη Συρία, για να γνωρίσει τους ασκητές και να σπουδάσει τον μοναχισμό. Τόσο πολύ του άρεσε η αυστηρή ασκητική ζωή, ώστε πήγε στον Πόντο και έζησε μόνος στην έρημο για μια πενταετία (357-362).
Είχε διαλέξει τον μοναχισμό αλλά η μοίρα είχε άλλα σχέδια. Ο θάνατος του επισκόπου Καισαρείας Ευσέβιου και η απαίτηση του λαού της Καισαρείας να τον διαδεχθεί ο Βασίλειος τον ανάγκασε να επιστρέψει στην Καισάρεια. Έμεινε για εννέα χρόνια επίσκοπος Καισαρείας και άφησε σπουδαίο έργο.
Ο Βασίλειος δεν άλλαζε εύκολα γνώμη σε αυτά που είχε επιλέξει να κάνει ένα παράδειγμα για αυτό.
Ο αυτοκράτορας Ουάλης, που υποστήριζε τους Αρειανούς, του έστειλε τον επίτροπό του Μόδεστο με σκοπό να του αλλάξει γνώμη. Ο Μόδεστος τον φοβέρισε με δήμευση της περιουσίας του, εξορία και μαρτυρικό θάνατο.
Ο Μέγας Βασίλειος απάντησε:
– «Λίγα τριμμένα ρούχα και κάμποσα βιβλία αποτελούν όλη μου την περιουσία· επομένως δεν φοβάμαι τη δήμευση. Την εξορία δεν τη λογαριάζω, γιατί σ’ αυτόν τον κόσμο είμαι περαστικός. Ούτε τα μαρτύρια φοβούμαι, γιατί τον θάνατο θεωρώ ως ευεργέτη, επειδή θα με οδηγήσει πιο γρήγορα στον Θεό.»
– «Κανένας άλλος επίσκοπος δεν μου μίλησε έτσι», είπε θυμωμένος ο Μόδεστος.
– «Δεν θα μίλησες ποτέ με πραγματικό επίσκοπο», του ανταπάντησε ο Βασίλειος.
Ο Μέγας Βασίλειος πολυγραφότατος συγγραφέας είχε με καθοριστική συνεισφορά στη διατύπωση του δόγματος της Αγίας Τριάδας. Τα έργα του διακρίνονται σε αντιαιρετικά, δογματικά, πρακτικά , ασκητικά, ομιλίες και επιστολές.
Το φιλανθρωπικό έργο και η «Βασιλειάδα»
Έργο ζωής και σημαντικό σταθμό στην πορεία του, αποτελεί η ίδρυση και λειτουργία ενός κοινωνικού φιλανθρωπικού συστήματος, του Πτωχοκομείου ή «Βασιλειάδας». Εκεί διοχετεύει όλη την ποιμαντική του ευαισθησία, καθιστώντας την πρότυπο κέντρου περίθαλψης και φροντίδας των ασθενέστερων κοινωνικά ανθρώπων. Ουσιαστικά η Βασιλειάδα υπήρξε ένας πρότυπος οίκος για τη φροντίδα των ξένων, την ιατρική περίθαλψη των φτωχών άρρωστων και την επαγγελματική κατάρτιση των ανειδίκευτων. Καθίσταται η μήτρα ομοειδών οργανισμών που δημιουργήθηκαν σε άλλες επισκοπές και στάθηκε η σταθερή υπενθύμιση στους πλουσίους του προνομίου τους να διαθέτουν τον πλούτο τους με έναν αληθινά χριστιανικό τρόπο.
Το ενδιαφέρον του Βασιλείου για τα ευρύτερα κοινωνικά προβλήματα του λαού καταδεικνύεται από επιστολές του (π.χ. Επιστολές 104, 110, 84, 86, 107-109), με τις οποίες προσπαθούσε να λύσει προβλήματα εργαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου της Μικράς Ασίας, ορφανών, αδικημένων, ασθενών και απόρων και καθιέρωσε τη διανομή αγαθών — τρόφιμα, ρούχα, χρήματα — και κάθε είδους βοήθειας σε φτωχές οικογένειες, άπορους κ.λπ.
Στην οικουμενική Εκκλησία ο Μέγας Βασίλειος ουσιαστικά αναλαμβάνει τα πνευματικά ηνία από το Μέγα Αθανάσιο, ο οποίος γηραιός πλέον, αποσύρεται από την ενεργό δράση. Εργάζεται συνεχώς για την επικράτηση των ορθόδοξων χριστιανικών αρχών και υπερασπίζεται με σθένος το δογματικό προσανατολισμό της Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.
H Κοίμησή του
Καταπονημένος από την μεγάλη δράση που ανέπτυξε σε τόσους πολλούς τομείς ,εναντίον των διαφόρων κακοδοξιών και ειδικά της αιρέσεως του Αρειανισμού, μη διστάζοντας πολλές φορές να αντιταχθεί με την εκάστοτε πολιτική εξουσία, με όπλα του την πίστη και την προσευχή, με τα κηρύγματα και τους λόγους του, με τα πολλά ασκητικά και παιδαγωγικά συγγράμματα, καθώς και την ασκητική ζωή του ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας παραδίδει το πνεύμα στο Θεό την 1η Ιανουαρίου του 379 μ.Χ. σε ηλικία 49 ετών.
Ο θάνατός του βυθίζει στο πένθος όχι μόνο το ποίμνιό του αλλά και όλο το χριστιανικό κόσμο της Ανατολής. Στην κηδεία του συμμετέχει και ένα πλήθος ανομοιογενές από άποψη θρησκευτικής και εθνικής διαφοροποιήσεως. Το υψηλής σημασίας θεολογικό και δογματικό του έργο καθώς και η λειτουργική και πρωτότυπη ανθρωπιστική του δράση, είναι η μεγάλη παρακαταθήκη που μας άφησε. Η μνήμη του τιμάται από την Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία την 1ην Ιανουαρίου. Από το 1081μ.Χ. ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως – Νέας Ρώμης Ιωάννης Μαυρόπους (ο από Ευχαΐτων) θέσπισε έναν κοινό εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννη του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου, στις 30 Ιανουαρίου, ως προστατών των γραμμάτων και της παιδείας.
Ιερά Λείψανα:
Η Κάρα του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Μεγ. Λαύρας Αγίου Όρους.
Η δεξιά βρίσκεται στον Ιερό Ναό Κοιμ. Θεοτόκου Ν. Φιλαδελφείας Αττικής.
Μέρος της δεξιάς βρίσκεται στη Μονή Ιβήρων Αγίου Όρους.
Μέρη χειρός βρίσκονται στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και στη Μονή Παναχράντου Άνδρου.
Τμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου βρίσκονται στις Μονές Ιβήρων, Διονυσίου, Παντοκράτορος και Αγ. Παύλου Αγίου Όρους, Αγ. Θεοδοσίου Άργους, Κύκκου Κύπρου, στη Λαύρα Αγ. Αλεξάνδρου Νέβσκι Αγίας Πετρουπόλεως και στο Ναό του Αγ. Γεωργίου των Ελλήνων Βενετίας.
