Οι πολιτικές για την κλιματική αλλαγή, την αειφορία, τη βιώσιμη ανάπτυξη απηχούν τις αυξανόμενες ανησυχίες μας για τη ζωή στη Γη. Η αειφορία εξελίσσεται σε μείζονα αρχή ύπαρξης της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Πριν από λίγες μέρες έγινε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο συνέδριο με θέμα «H κοινωνιολογική προοπτική για μια κοινωνία της βιώσιμης ανάπτυξης». Συμμετείχαν επιστήμονες και φοιτητές από τον χώρο των κοινωνικών και των συναφών επιστημονικών κλάδων, από τους αντίστοιχους επαγγελματικούς φορείς, από τη βιομηχανία, τις επιχειρήσεις και την πολιτική. Hταν μια διαδικασία σημαντική, η οποία αναμένεται να συνδυαστεί και με άλλες ανάλογες πρωτοβουλίες και να απολήξει σε αξιόλογες επιστημονικές κρυσταλλώσεις.
Η συνήθης αυτή ακαδημαϊκή πρακτική δεν διαμεσολαβείται εύκολα στην κοινωνία. Σήμερα, που τα πανεπιστήμια αναζητούν να ορίσουν για ακόμη μία φορά τους όρους της εξωστρέφειάς τους, το ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα κερδίσουν την ευρύτερη δυνατή κοινωνική και πολιτισμική αναφορά ως σχηματισμοί παραγωγής και διάχυσης της γνώσης. Δεν θα μείνω στη γενικά αυτονόητη απάντηση για την απαίτηση να βελτιώνεται αδιάκοπα η εργασία στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Θα επιχειρήσω να διατυπώσω ορισμένες ειδικότερες θέσεις.
Οι πολιτικές για την κλιματική αλλαγή, την αειφορία, τη βιώσιμη ανάπτυξη απηχούν τις αυξανόμενες ανησυχίες μας για τη ζωή στη Γη. Το κοινωνικό και πολιτισμικό πρόγραμμα της αειφορίας για την εδραίωση της ισότητας, την εξάλειψη των κοινωνικών αποκλεισμών, της πείνας και της φτώχειας συνυφαίνεται με τον αγώνα για το μέλλον του πλανήτη. Αποτελεί τον ευδιάκριτο δεσμό ανάμεσα στην τωρινή και στις μελλοντικές γενεές και ταυτόχρονα συνιστά ένα άμεσο κριτήριο για την αξιολόγηση μέσα στην κοινωνική ζωή της βιωσιμότητας των ευρύτερων λύσεων που θα επιλέξουμε. Η συμβολή των κοινωνικών επιστημών σε αυτή τη διαδικασία προσανατολίζει τον επιτελικό ρόλο της ακαδημαϊκής έρευνας και αυξάνει τον όγκο της συμβολής των πανεπιστημίων στην παραγωγή και στον σχεδιασμό όχι μόνο τεχνικών και οικονομικών, αλλά και κοινωνικών πολιτικών λύσεων.
Η αειφορία εξελίσσεται σε μείζονα αρχή ύπαρξης της ανθρώπινης δραστηριότητας· δεν περιορίζεται σε ορισμένες οσοδήποτε ριζικές διευθετήσεις εντός των ορίων της κοινωνικής ζωής, αλλά υπερβαίνει τις σύγχρονες μορφές της επικοινωνιακής θεμελίωσης του λόγου. Αν, με άλλα λόγια, η κοινωνική ουτοπία ήταν το δυναμικό στοιχείο ιδεολογικής διατύπωσης της λόγιας προσδοκίας για το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας από τον Μεσοπόλεμο και εξής, το αίτημα της αειφορίας δεν αποτελεί τη νέα ουτοπία του 21ου αιώνα: ούτε η απαλλαγή από τα πατριαρχικά πρότυπα που υποστηρίζει ο οικολογικός φεμινισμός, ούτε η διαρκής προσπάθεια παραίτησης από τον εγωκεντρικό ατομικισμό (το κίνημα της «Βαθιάς οικολογίας» του Aarne Noess), ούτε η επαναμάγευση της φύσης (σύγχρονος ανιμισμός), ούτε η «Κοινωνική οικολογία» μπορεί να αποτελέσουν επαρκή εργαλεία για τη νέα κοινωνική θεωρία. Αντίθετα, η έστω και περιορισμένη μετακίνηση της κοινωνικής ζωής από τον ανθρωποκεντρισμό απαιτεί νέες συνθέσεις και διατυπώνει νέα προτάγματα με βαθιές επιπτώσεις στη ζωή του πλανήτη για τις επόμενες γενιές. Ο κοινωνικός χρόνος επιταχύνεται σε μια προοπτική διαγενεακής δράσης και, αναλόγως, διευρύνεται η έκταση του πεδίου εφαρμογής των αποφάσεών μας.
Αυτή η ισχυρή προορατικότητα και η συνακόλουθη υψηλή διακινδύνευση κατά τη διατύπωση των νέων προταγμάτων αναδεικνύουν νέα επίσης κοινωνικά υποκείμενα. Η παλιά υπεροχή της κατεστημένης ηλικίας αδυνατίζει‧ οι νέες γενεές εκ των πραγμάτων δεσμεύονται στο πρόγραμμα της αειφορίας. Με ποιον τρόπο; Οχι πλέον με μορφές που απλώς θυμίζουν τον παλιότερο οικολογικό ακτιβισμό και τον ανελαστικό, συναισθηματικό και καταγγελτικό λόγο, αλλά με την ενεργητική δέσμευση των νέων στις διαδικασίες παραγωγής και εκφοράς του επιστημονικού έρματος για τις αειφόρες πολιτικές. Οι νέοι επιστήμονες από τα πρώτα βήματα της ακαδημαϊκής ζωής τους συμμετέχουν στην αποκέντρωση των κοινωνιών από τον απόλυτο ανθρωποκεντρισμό τους, διεκδικώντας να μην είναι τα νέα ερημικά υποκείμενα της αβελτηρίας μας που θα τους τιμωρήσει. Η συμμετοχή τους έχει ηθικά χαρακτηριστικά και αποτελεί τη σαφέστερη έκφραση της αριστείας τους: η γνωστική τους συγκρότηση σφραγίζεται από τη συνειδητή ανάληψη της ευθύνης για τη ζωή στον πλανήτη μας.
* Ο κ. Χάρης Μελετιάδης είναι καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Πηγή: kathimerini.gr
