Τα τελευταία χρόνια, τόσο οι ιστοριογράφοι και ερευνητές όσο και οι συλλέκτες έστρεψαν το ενδιαφέρον τους από τις φωτογραφίες των επίσημων αρχείων σε έναν άλλο τύπο φωτογραφιών, αυτές που οι ίδιοι οι «ανώνυμοι» στρατιώτες τράβηξαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αυτές οι φωτογραφίες θα λέγαμε ότι καταγράφουν τη «μικρή εικόνα», σε αντίστιξη με αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «μεγάλη εικόνα» του Πολέμου, αλλά είναι μικρές και με έναν κυριολεκτικό τρόπο, αφού τις συναντάμε συνήθως σε διαστάσεις 6×9 εκατοστών – το μέγεθος της φωτογραφίας που μπορούσε κάποιος να φυλάει στο πορτοφόλι του. Η μελέτη των φωτογραφιών αυτών έρχεται να συμβάλει στην κατανόηση και αξιολόγησή μας για πτυχές του πολέμου, αλλά και να διευρύνει και τους ορίζοντες άλλων ανθρωπιστικών επιστημών, όπως η κοινωνική ανθρωπολογία. Καθώς οι βετεράνοι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου φεύγουν από τη ζωή, τα άλμπουμ και οι φωτογραφίες τους γίνονται διαθέσιμα σε συλλέκτες ή ιστορικούς.
Φάλαγγα της Λουφτβάφε σε κάποια σύντομη στάση για ξεκούραση και οδηγίες. Σε ένα από τα φορτηγά έχει αναρτηθεί ως λάφυρο μία ελληνική σημαία, ενώ τη μάσκα του οχήματος «διακοσμεί» ένα βρετανικό κράνος. Η κάθοδος των Γερμανών στην Ελλάδα έγινε υπό συνθήκες θριάμβου.
Ο συντριπτικά μεγαλύτερος όγκος τέτοιων φωτογραφιών προέρχεται από τους Γερμανούς, αφού οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί –κυρίως της Βέρμαχτ, αλλά όχι μόνο– παρήγαγαν τεράστιο αριθμό φωτογραφιών. Ενας βασικός λόγος γι’ αυτό είναι ότι η φωτογραφία ως δραστηριότητα αναγνωριζόταν από το ναζιστικό καθεστώς ως ένα από τα ευγενή «χόμπι», με τους Γερμανούς να ενθαρρύνονται να δημιουργούν άλμπουμ. Μην ξεχνάμε επίσης ότι γερμανικές εταιρείες φωτογραφικών μηχανών, όπως οι Leica και Agfa, βρίσκονταν στη τεχνολογική πρωτοπορία της εποχής, ενώ για τον μέσο Γερμανό η κατοχή μιας μηχανής δεν ήταν ακριβή πολυτέλεια.
Κάποιοι Γερμανοί δημιούργησαν φωτογραφίες που διαθέτουν ιδιαίτερη αισθητική, όπως η συγκεκριμένη. Είναι τραβηγμένη από πιλότο της Λουφτβάφε, ο οποίος υπηρετούσε στον Σκαραμαγκά και δείχνει υδροπλάνο τύπου Blohm & Voss BV 138 να προσεγγίζει την περιοχή το σούρουπο.ΣΥΛΛΟΓΗ Γ. ΒΕΒΗ
Τα άλμπουμ που οι Γερμανοί είχαν ήδη ξεκινήσει να δημιουργούν προπολεμικά, εμπλουτίστηκαν σταδιακά με εικόνες από τη στρατιωτική ζωή. Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις κινήθηκαν κυρίως από ξηράς (οδικώς ή σιδηροδρομικώς) στην Ευρώπη, κάτι που επέτρεπε στους στρατιώτες να φέρουν και τη μηχανή τους ανάμεσα στον υπόλοιπο εξοπλισμό. Και φυσικά, όσο οι γερμανικές δυνάμεις προελαύνουν, τουλάχιστον τα χρόνια 1939-41, κάθε Γερμανός στρατιώτης θέλει να στείλει ως ενθύμιο στην οικογένειά του μια εικόνα του ως κατακτητή σε κάποια ξένη, μακρινή πόλη.
Εξωτικό είδος για τους περισσότερους Γερμανούς, ο κλασικός γαϊδαράκος της ελληνικής επαρχίας μπαίνει στο επίκεντρο. Σύμφωνα με τον στρατιώτη που τράβηξε τη φωτογραφία στη Θήβα, «αυτό φαίνεται ότι είναι το συνηθέστερο μέσο μετακίνησης στη χώρα».ΣΥΛΛΟΓΗ Γ. ΒΕΒΗ
Οσοι δεν είχαν δική τους μηχανή, βασίζονταν συνήθως σε συναδέλφους της μονάδας τους, ενώ μια άλλη λύση ήταν η αγορασμένη φωτογραφία («Kaufbild»), που μπορούσαν να προμηθευτούν από φωτογραφεία της πατρίδας τους, τα οποία παρήγαγαν αντίγραφα από φιλμ άλλων στρατιωτών ακόμη και μετά το 1945. Kυρίως από τη δεκαετία του 1960 και ύστερα, όταν πέρασε η φάση της αυστηρής αποναζιστικοποίησης, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο ανταλλαγών που βρήκε κάλυψη πίσω από «αθώες» μικρές αγγελίες φυσιολατρικών και ταξιδιωτικών περιοδικών. Ως τύπος φωτογραφίας, η συνηθέστερη –αλλά μάλλον και η πιο αδιάφορη ιστορικά– είναι τα πορτρέτα των ίδιων των Γερμανών στρατιωτών. Εκτός από αυτά, φωτογραφίζουν τα τοπία και τους ανθρώπους των χωρών που διασχίζουν, είτε συμμαχικών, όπως η Ρουμανία και Βουλγαρία, είτε κατακτημένων, πολύ συχνά δε τον θάνατο και τις καταστροφές που συναντούν. Ως στρατός κατοχής πια, καταγράφουν σε φιλμ τις δραστηριότητές τους στα στρατόπεδα και έξω από αυτά, τα μνημεία και τοπόσημα των πόλεων αλλά και απλά κτίρια, συχνά αυτά που έχουν επιτάξει ως κατοικίες και γραφεία, τους ντόπιους πληθυσμούς με τους οποίους έρχονται σε επαφή και πολλά θέματα της καθημερινής ζωής.
Από το 1942 εμφανίζεται ένα νέο, μάλλον αμφίβολης αισθητικής, φωτογραφικό προϊόν. Η εικόνα του στρατιώτη σε φωτομοντάζ με την Ακρόπολη, κάποιο αγαπημένο πρόσωπο ή ένα πέταλο-σύμβολο τύχης. Συνήθως τα δημιουργούν φωτογράφοι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, έχουν όμως εντοπιστεί και αλλού. ΣΥΛΛΟΓΗ Γ. ΒΕΒΗ
Πέρα από τις αδιάφορες φωτογραφίες «τουριστικού» χαρακτήρα, τα μνημεία και τα πορτρέτα, πολλές λήψεις συνιστούν ένα μικρό «θησαυρό», αφού καταγράφουν σκηνές της καθημερινότητας με λαογραφικό ή ανθρωπολογικό ενδιαφέρον ή ακόμη κτίρια ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας και λιγότερο γνωστά σημεία των πόλεων, για τα οποία δεν έχουν διασωθεί άλλες λήψεις σε επίσημα ή οργανωμένα αρχεία. Οι συνοδευτικές σημειώσεις των ίδιων των στρατιωτών στην πίσω όψη των φωτογραφιών ή στις σελίδες των άλμπουμ, αφενός, δίνουν συχνά πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες, αφετέρου, αποκαλύπτουν πολλά για τη στάση των Γερμανών απέναντι στους τόπους και στους λαούς που κατακτούσαν.
Ξέγνοιαστες ώρες στο Εθνικό Κολυμβητήριο με φόντο την Αρδηττού. Για μεγάλο διάστημα, η στάθμευση στην Ελλάδα αποτελούσε για πολλούς Γερμανούς «ευχάριστη» περίοδο, ειδικά αν σκεφτούμε ότι οι εναλλακτικές ήταν οι ακραίες συνθήκες της Βόρειας Αφρικής ή της Σοβιετικής Ενωσης.ΣΥΛΛΟΓΗ Γ. ΒΕΒΗ
* Ο κ. Γεράσιμος Βέβης είναι δημοσιογράφος-ερευνητής και συλλέκτης.
Πηγή: kathimerini.gr
