Κατά την εκκλησιαστική παράδοση, η μητέρα του Ιησού Χριστού, Μαρία (η Θεοτόκος και Παναγία), πληροφορήθηκε τον επικείμενο θάνατό της από έναν άγγελο τρεις ημέρες προτού αυτός συμβεί και άρχισε να προετοιμάζεται κατάλληλα. Προσεύχεται στο όρος των Ελαιών και δίνει τα υπάρχοντά της σε δύο γειτόνισσές της χήρες. Επειδή κατά την ημέρα της Κοίμησής της δεν ήταν όλοι οι Απόστολοι στα Ιεροσόλυμα, καθώς κήρυτταν «απανταχού γης», μία νεφέλη τους άρπαξε και τους έφερε κοντά της. Μοναδικός απών ο απόστολος Θωμάς.
Τρεις μέρες πριν από την κοίμησή της, και ενώ η Παναγία προσευχόταν στο σπίτι της, την επισκέφτηκε ο αρχάγγελος Γαβριήλ: «Χαίρε Κεχαριτωμένη, (της είπε). Σε τρεις μέρες θα φύγεις από τον κόσμο αυτό. Θα έρθει ο Υιός σου και θα παραλάβει την ψυχής σου» και της έδωσε έναν κλάδο απόφοίνικα, σύμβολο ζωής και αθανασίας.
Η Γερόντισσα Μαρία, με τον φοίνικα στο χέρι, έτρεξε να προσευχηθεί στο Όρος των Ελαιών, εκεί που πάντα προσευχόταν. Γονάτισε και είπε στον Υιό της: « Κύριέ μου. Εγώ δεν είμαι άξια να έρθεις να παραλάβεις την ψυχή μου. Όμως έρχεσαι, επειδή είσαι ελεήμων.» Και άλλα πολλά είπε στην τελευταία της προσευχή.
Πήρε τον δρόμο της επιστροφής. Τα δέντρα της έκανα υπόκλιση, λες και την αποχαιρετούσαν!
Έφτασε στο σπίτι της. Το καθάρισε, το περιποιήθηκε, άναψε τα φώτα, ετοίμασε τα σάβανα (νεκρικά ενδύματα), στόλισε το νεκροκρέβατο. Έδωσε τα δύο μοναδικά φορέματά της σε δύο χήρες γυναίκες, που τις βοηθούσε. Ντύθηκε στα γιορτινά της. Κάλεσε τον ευαγγελιστή Ιωάννη, του ανήγγειλε ότι ήρθε η ώρα της κοίμησής της. Τότε αυτός ξέσπασε σε θρήνους.
Το μαύρο μαντάτο διαδόθηκε αστραπιαία σε όλες τις γειτονιές. Έφτασε σε όλη την πόλη. Κατέφτασαν σπίτι της οι χήρες, τα ορφανά, οι φτωχοί, οι πονεμένο, όλοι όσοι δεχόταν την βοήθειά της. Έκλαιγαν, και έλεγαν:
Πώς θα ζήσουμε χωρίς εσένα: Θα μείνουμε ορφανοί!
Πέθαινε η μάνα του Χριστού και οι μαθητές ήταν διασκορπισμένοι σε όλη τη γη. Σύννεφα τους άρπαξαν και τους έφεραν στα Ιεροσόλυμα, στο σπίτι της Παναγίας.
Μπήκαν στο σπίτι και με δέος την προσκύνησαν. Κάπως καθυστερημένα κατέφτασε και ο Παύλος.
Η Παναγία μας ξάπλωσε στο νεκροκρέβατο. Δίπλα της στάθηκε ο Πέτρος, παρά τους πόδας ο Ιωάννης, γύρω-γύρω οι λοιποί απόστολοι, περιμένοντας εναγωνίως τον Υιό και Θεό της να παραλάβει την ψυχή της , όπως προείπε ο Γαβριήλ.
Και ο Κύριος ήρθε. Τον προσκύνησαν, τους ευλόγησε, και παρέλαβε την ψυχή της μητέρας Του. Ήταν 15 Αυγούστου…Ο Κύριος ανέβαινε στους ουρανούς με την ψυχή της μάνας Του στα χέρια Του.
Στην εικόνα βλέπουμε το Χριστό να κρατάει ένα μωράκι στα χέρια Του. Αυτή είναι η ψυχή της Παναγίας, που εικονίζεται σαν μωρό γιατί ήταν πολύ καθαρή και αγνή- όπως η ψυχή ενός μωρού.
Η Παναγία πέθανε όπως όλοι μας, όπως και ο Υιός της. Όμως στη συνέχεια «μετέστη», δηλ. ανέβηκε με την ψυχή και το σώμα στους Ουρανούς και βρίσκεται εκεί κοντά στον Χριστό, να πρεσβεύει και να παρακαλεί για μας.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου συνέβη στο σπίτι του Ευαγγελιστή Ιωάννη, στο οποίο διέμενε η μητέρα του Θεανθρώπου. Αφού της έκλεισαν τα μάτια, οι Απόστολοι μετέφεραν το νεκροκρέβατό της στον κήπο της Γεθσημανής, όπου και την έθαψαν. Κατά τη μεταφορά του λειψάνου της, φανατικοί Ιουδαίοι αποπειράθηκαν να ανατρέψουν το νεκροκρέβατό της, αλλά τυφλώθηκαν. Μόνο ένας από αυτούς κατόρθωσε να το ακουμπήσει, αλλά μια αόρατη ρομφαία του έκοψε τα χέρια.
Ο τάφος της, στη Γεθσημανή, βρέθηκε κενός τρεις μέρες μετά την Κοίμησή της, όταν ανοίχτηκε για να προσκυνήσει το Πανάγιο Σώμα της ο Απόστολος Θωμάς, που έφτασε καθυστερημένος. Έτσι όλοι κατάλαβαν ότι το άγιο Σώμα της Παναγίας δεν βρισκόταν πλέον στη γη, αλλά με θαυμαστό τρόπο μετέστη=μεταφέρθηκε στους Ουρανούς, κοντά στον Υιό της, τον Χριστό.
Πάνω στον τάφο της χτίστηκε μεγαλοπρεπής ναός, που αποδίδεται στην Αγία Ελένη. Μετά την καταστροφή του, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μαρκιανός (450-457) με τη δεύτερη σύζυγό του Πουλχερία έχτισαν ένα νέο ναό, που υπάρχει μέχρι σήμερα. Η Κοίμηση της Θεοτόκου εορταζόταν αρχικά στις 13 Αυγούστου και από το 460 στις 15 Αυγούστου.
