O Άγιος Στέφανος αποκαλείται πρωτομάρτυρας επειδή πρώτος αυτός μαρτύρησε για τον Χριστό. Η μνήμη του εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 27 Δεκεμβρίου, η εύρεση του λειψάνου του στις 15 Σεπτεμβρίου και η ανακομιδή στις 2 Αυγούστου. Οι Δυτικές Εκκλησίες (Ρωμαιοκαθολική, Αγγλικανική, Λουθηρανική) τιμούν τη μνήμη του στις 26 Δεκεμβρίου.
Έζησε στα χρόνια του Ιησού Χριστού, ακολουθώντας τον πιθανώς ως μαθητής, ενώ τέλεσε και Διάκονος της εκκλησίας Του. Τελικώς παρέδωσε μαρτυρικώς τη ζωή του όταν λιθοβολήθηκε από Εβραϊκό όχλο. Οι πληροφορίες σχετικά με το βίο του Αγίου είναι ελάχιστες και περιέχονται στο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, Πράξεις των Αποστόλων.
Ο Στέφανος ήταν ο πρώτος και ο πλέον διακεκριμένος από τους επτά διακόνους, που είχαν εκλεγεί και χειροτονηθεί από τους αποστόλους να βοηθούν με κοινά γεύματα και με κάθε άλλο μέσο τους φτωχούς, τα ορφανά και τις χήρες. Διακρινόταν για τη ρητορική του ικανότητα και την εν γένει χριστιανική δράση του. Οι Ιουδαίοι, βλέποντας τη δραστηριότητά του και φοβούμενοι τη δράση του, τον διέταξαν να σταματήσει το κήρυγμα.
Αυτός τούς αγνόησε και συνέχισε να κηρύττει το Λόγο του Θεού. Τότε, κάποιοι μισαλλόδοξοι Ιουδαίοι τον συκοφάντησαν ότι βλασφημούσε τον Θεό, το Ναό του Σολομώντος και τον προφήτη Μωυσή. Με την κατηγορία αυτή συνελήφθη και σύρθηκε ενώπιον του Ιουδαϊκού Συνεδρίου για να απολογηθεί και να δικασθεί. Ο Στέφανος με θάρρος υπερασπίστηκε την πίστη του και κατηγόρησε τους Ιουδαίους, ότι φάνηκαν σκληροί στους προφήτες, τους οποίους σκότωσαν, καθώς και σε όλους τους ανθρώπους του Θεού, ενώ επιχειρηματολόγησε για τη θεότητα του Χριστού.
Το μόνο που κατάφερε ο Στέφανος ήταν να εξοργίσει ακόμη περισσότερο τους κατηγόρους του, οι οποίοι τον άρπαξαν από την αίθουσα του Συνεδρίου και τον οδήγησαν έξω από την Ιερουσαλήμ, όπου άρχισαν να τον λιθοβολούν. Ο Στέφανος ατάραχος δέχθηκε το λιθοβολισμό με τα λόγια «Κύριε Ιησού, δέξου το πνεύμα νου» και γονατισμένος προσευχόταν για τους διώκτες του, λέγοντας: «Κύριε μη καταλογίσεις σ’ αυτούς αυτή την αμαρτία». Αμέσως μετά παρέδωκε το πνεύμα του.
Τη σκηνή του λιθοβολισμού παρακολούθησε κι ένας νεαρός Φαρισαίος, ονόματι Σαύλος, ο οποίος φύλαγε τα ρούχα των λιθοβολούντων και επιδοκίμασε την εκτέλεση του Στέφανου. Ήταν ο μετέπειτα Απόστολος Παύλος.
Κατά την παράδοση, το λείψανο του πρωτομάρτυρα Στέφανου μεταφέρθηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Άγιος Στέφανος είναι σήμερα πολιούχος της Σκύδρας και της Αρναίας.
Σε πολλές χώρες του κόσμου η ημέρα της εορτής της μνήμης του είναι αργία.
