Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή: Τα ηλικιακά όρια και οι ρυθμίσεις “ασφαλείας” για τα ζευγάρια

405

Τα δεδομένα που έχουμε μέχρι σήμερα δείχνουν ότι τα τελευταία 40 χρόνια, έχουν γεννηθεί παγκοσμίως 8 εκατ. παιδιά με τις μεθόδους της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται ανά τον κόσμο περίπου 2,5 εκατ. κύκλοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και γεννιούνται περίπου 500.000 παιδιά. Στην Ελλάδα τα επίσημα δεδομένα του 2018 που κατέθεσε η Εθνική Αρχή στον Ευρωπαϊκό Φορέα ESHRE, έδειξαν ότι έγιναν περισσότεροι από 15.000 κύκλοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και γεννήθηκαν περισσότερα από 2.500 παιδιά.

Με τις νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, που δημιούργησε η πανδημία COVID-19 για τα νέα ζευγάρια, ο ρόλος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ) καθίσταται ολοένα πιο σημαντικός, ώστε το αγαθό της οικογένειας να προσφέρεται με όσο το δυνατόν λιγότερα εμπόδια στους ανθρώπους που επιθυμούν να γίνουν γονείς. Τα τρέχοντα θέματα της Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής παρουσίασε σε σχετική συνέντευξη Τύπου ο πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΕΑΙΥΑ, Νικόλαος Βραχνής, Αναπληρωτής καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και επισκέπτης καθηγητής Μαιευτικής και Ιατρικής Εμβρύου Πανεπιστημίου Saint George’s στο Λονδίνο.

Στην χώρα μας λειτουργούν 59 μονάδες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, μαζί με τις τράπεζες κρυοσυντήρησης εκεί όπου γυναίκες και ζευγάρια μπορούν να διατηρήσουν σε κρυοσυντήρηση γενετικό υλικό (ωάρια, ωοθηκικό ιστό και σπέρμα,) ή έμβρυα. Το κοινό πλαίσιο λειτουργίας των Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΜΙΥΑ) και των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης (ΤΚ) διασφαλίζει πρωτίστως τις γυναίκες και τα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί ότι οι υπηρεσίες που λαμβάνουν είναι ασφαλείς και αξιόπιστες.

Κίνητρα για ιατρικό τουρισμό με στόχο την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Η αύξηση του ανώτατου επιτρεπόμενου ορίου ηλικίας για να υποβληθεί μια γυναίκα σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή από τα 50 στα 52 έτη, με γνωμοδότηση της Αρχής ενισχύει τον ιατρικό τουρισμό της χώρας μας, καθιστώντας το περιβάλλον στην Ελλάδα εξαιρετικά φιλικό για τα υπογόνιμα ζευγάρια που ταξιδεύουν στην πατρίδα μας από άλλες χώρες του κόσμου προκειμένου να αποκτήσουν παιδί.

Το νομοθετικό πλαίσιο στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες αποκλείει από τις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής γυναίκες ηλικίας μεγαλύτερης των 45 ετών. Χώρες όπως η Ισπανία και η Κύπρος που πρωτοστατούν στον Ιατρικό Τουρισμό στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν αναθεωρήσει το νομοθετικό τους πλαίσιο αυξάνοντας το όριο ηλικίας στα 50 έτη και συνεχίζουν να το αυξάνουν.

Η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής γνωμοδότησε στην ηγεσία του υπουργείου Υγείας και πρότεινε ειδική τροπολογία του νόμου αυξάνοντας το όριο ηλικίας στη χώρα μας από τα 50 στα 52 έτη, κατόπιν χορηγήσεως ειδικής άδειας από το Εποπτικό Συμβούλιο της Αρχής,  γεγονός που σε συνδυασμό με το υπόλοιπο νομοθετικό πλαίσιο και την παροχή ιατρικών υπηρεσιών στον κλάδο έχει θετικό αντίκτυπο στον ιατρικό τουρισμό.

Το νομικό πλαίσιο

Το νομικό πλαίσιο, που ισχύει  στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή είναι ευνοϊκό στην Ελλάδα και για αυτό θεωρείται αρωγός του Ιατρικού τουρισμού. Οι σχετικές διατάξεις περιλαμβάνουν τα εξής:

Ανωνυμία δότη/δότριας γεννητικού υλικού: Ούτε το τέκνο και οι “κοινωνικοί” του γονείς μπορούν να μάθουν την ταυτότητα του δότη, αλλά ούτε και ο δότης μπορεί  να μάθει την ταυτότητα του τέκνου και της “κοινωνικής” του οικογένειας. Τα δίκαια των περισσότερων χωρών διεθνώς έχουν υιοθετήσει το σύστημα της ανωνυμίας του τρίτου δότη γεννητικού υλικού (Ελλάδα, Γαλλία). Υπάρχουν όμως και χώρες όπου οι δότες είναι επώνυμοι (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Σουηδία) αλλά και χώρες που ακολουθούν ένα μεικτό σύστημα (Ισλανδία).

Παρένθετη μητρότητα: Πρόκειται για την περίπτωση ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά την οποία µία γυναίκα κυοφορεί και γεννά (φέρουσα ή κυοφόρος), ύστερα από εξωσωµατική γονιµοποίηση και µεταφορά γονιµοποιηµένων ωαρίων, µε χρήση ωαρίου ξένου προς την ίδια, για λογαριασµό µίας άλλης γυναίκας, η οποία επιθυµεί να αποκτήσει παιδί αλλά αδυνατεί να κυοφορήσει για ιατρικούς λόγους. Το όριο ηλικίας για την παρένθετη (που θα κυοφορήσει) διαμορφώνεται στα 45 έτη ενώ  για την βιολογική μητέρα που θα τεκνοποιήσει είτε με δικά της ωάρια είτε με δωρεά ωαρίων το όριο ηλικίας είναι σήμερα τα 52 έτη. Σημειώνεται ότι υπάρχουν χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία, όπου απαγορεύεται η παρένθετη μητρότητα από τη νομοθεσία.

Ηλικιακό όριο εφαρμογής μεθόδου ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: Οι µέθοδοι Ι.Υ.Α. εφαρµόζονται σε ενήλικα πρόσωπα µέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούµενου προσώπου. Σε περίπτωση που το υποβοηθούµενο πρόσωπο είναι γυναίκα, ως ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής νοείται το πεντηκοστό έτος. Σύμφωνα με το άρθρο τρίτο του Ν. 4812/2021 (ΦΕΚ 110/Α/30.06.2021), “για χρονικό διάστημα δύο (2) ετών από τη δημοσίευση του νόμου, ήτοι μέχρι 30.06.2023, μετά από αιτιολογημένη σύμφωνη γνώμη της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, το κατά το άρθρο 4 του ν. 3305/2005 (Α’ 17) ηλικιακό όριο της επιτρεπτής διενέργειας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε περίπτωση που το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, δύναται να προσαυξάνεται κατά δύο (2) έτη, δηλαδή μέχρι το πεντηκοστό δεύτερο (52ο) έτος της ηλικίας συμπληρωμένο”. Πρακτικά μια γυναίκα μπορεί να υποβληθεί σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μέχρι και την ημέρα των γενεθλίων της που “κλείνει” τα 52 χρόνια. Στον αντίποδα, στην Αυστραλία, τον Καναδά, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, η ευθύνη για την αποδοχή της όποιας ηλικίας της γυναίκας που πρόκειται να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση ανήκει στον γιατρό που παίρνει την απόφασή του σύμφωνα με το επιτρεπτό της συνολικής εικόνας της υγείας της.

Γυναίκα χωρίς σύντροφο κατά την χρονική περίοδο που αναζητά ΙΥΑ: Στην Ελλάδα μια γυναίκα χωρίς σύντροφο μπορεί να ζητήσει την εφαρμογή μεθόδων Ι.Υ.Α., όπως και στη Μ. Βρετανία. Αντιθέτως, ο Γάλλος νομοθέτης δεν αναγνωρίζει τη de facto οικογένεια κι αυτό επιβεβαιώνεται κυρίως από το γεγονός ότι δεν αναγνωρίζει δικαίωμα προσφυγής σε μεθόδους ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε μοναχικά άτομα, και επομένως ούτε σε μοναχικές γυναίκες.

Αριθμητικός περιορισμός ως προς τα τέκνα που μπορούν να γεννηθούν από ένα δότη: Στις περισσότερες χώρες υπάρχει αριθμητικός περιορισμός ως προς τα τέκνα που επιτρέπεται να γεννηθούν με το γεννητικό υλικό του ίδιου δότη, όπως και στην Ελλάδα που το ανώτατο όριο διαμορφώνεται στα 10. Εξαίρεση αποτελούν η Ιρλανδία και η Σουηδία, όπου δεν προβλέπεται κανένας αριθμητικός περιορισμός.

Προϋποθέσεις κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού: Στην Ελλάδα ορίζονται με ακρίβεια στο νόμο οι σκοποί της κρυοσυντήρησης του γεννητικού υλικού, που θεωρείται μέθοδος Ι.Υ.Α. και ως τέτοιοι αναφέρονται: (α) η διαφύλαξη και μελλοντική χρήση του σε μεθόδους Ι.Υ.Α., (β) η αξιοποίησή του για ερευνητικούς σκοπούς και (γ) η εξυπηρέτηση θεραπευτικών σκοπών. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή (τεχνητή γονιμοποίηση) επιτρέπεται μόνο για να αντιμετωπίζεται η αδυναμία απόκτησης τέκνων με φυσικό τρόπο ή για να αποφεύγεται η μετάδοση στο τέκνο σοβαρής ασθένειας. Η υποβοήθηση αυτή επιτρέπεται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής του υποβοηθούμενου προσώπου.

Διάρκεια κρυοσυντήρησης γεννητικού υλικού: Στην Ελλάδα η κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού για προσωπική χρήση προβλέπεται για χρονικό διάστημα πέντε ετών, με δυνατότητα παράτασης για άλλα είκοσι έτη (το ανώτατο όριο διαμορφώνεται στα 25 έτη). Ο Γάλλος νομοθέτης δεν προβλέπει μέγιστη διάρκεια κρυοσυντήρησης για τα ωάρια, γεγονός που σημαίνει ότι θεωρητικά μπορούν να συντηρηθούν για όσο χρονικό διάστημα επιθυμεί η υποβοηθούμενη γυναίκα. Γενικός χρονικός περιορισμός υπάρχει και στη Μ. Βρετανία, όπου η κρυοσυντήρηση – αν δεν οριστεί μικρότερο χρονικό διάστημα από την ίδια την ασθενή – γίνεται για 10 έτη, με δυνατότητα παράτασης, όχι όμως για διάστημα μεγαλύτερο των 55 ετών. Στην Ιταλία, ο χρόνος κρυοσυντήρησης των ωαρίων είναι θέμα συμφωνίας με τη γυναίκα που παρείχε τα ωάρια, ενώ στην Ιρλανδία ο χρόνος προσδιορίζεται από κάθε κλινική.