Του Ιωάννη Τζιόλα*
Όταν, το καλοκαίρι του έτους 2000, (ως αρχαιολόγος της ΙΣΤ΄ εφορείας αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης) εντόπισα και ανέσκαψα στη Λεπτοκαρυά, τμήμα ενός από τα μυκηναϊκά νεκροταφεία των Λειβήθρων, όλοι οι αρχαιολόγοι λέγαμε, πως ήταν μία πολύ σημαντική ανακάλυψη τότε, γιατί ήταν από τα πρώτα μυκηναϊκά νεκροταφεία που εντοπίστηκαν στο χώρο της Μακεδονίας. Χρονολογείται στην ΥΕ ΙΙΙΒ/Γ περίοδο, (δηλ. 14ο – 11ο αι. π.Χ). Βρίσκεται βορειοδυτικά της ακρόπολης, στην περιοχή «Βακούφικα» της Λεπτοκαρυάς, στα πρώτα υψώματα του Άνω Ολύμπου.
Κατά την κατασκευή του επαρχιακού δρόμου Λεπτοκαρυάς – Καρυάς, (στο ένατο χιλιόμετρο της οδού), βρίσκεται το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Λειβήθρων, (στη θέση «Βακούφικα») τμήμα του οποίου καταστράφηκε από τα σκαπτικά μηχανήματα, κατά τη διάνοιξή του. Εντόπισα και ανέσκαψα δέκα τάφους, κιβωτιόσχημους και πλακοπερίβλητους, οι οποίοι σώθηκαν από την καταστροφή (επειδή βρισκόταν εκτός ορίων απαλλοτρίωσης του δρόμου), όλοι τους πρόσφατα συλημένοι, με δάπεδο από βοτσαλάκι και πατημένο πηλόχωμα. Διασώθηκαν λίγες χάντρες από κεχριμπάρι και χαλκό, πολλά όστρεα και όστρακα. Από τα τελευταία συγκολλήθηκαν αρκετά αγγεία, κυρίως τροχήλατα (70%), το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων είναι αλάβαστρα.
Η συνεχώς αυξανόμενη ανεύρεση μυκηναϊκών αγγείων και όπλων στην ενδοχώρα της Μακεδονίας, (Όλυμπος, Πιέρια), μαρτυρούν πως οι κάτοικοι της Μακεδονίας, είχαν άμεση σχέση με τους φορείς του μυκηναϊκού πολιτισμού. Τα αντιπροσωπευτικά δείγματα της χαρακτηριστικής για τη Μακεδονία αμαυρόχρωμης κεραμικής από τα υστεροελλαδικά νεκροταφεία του Ολύμπου και η πιθανή καταγωγή τους από την αμαυρόχρωμη κεραμική της προηγούμενης (μεσοελλαδικής) περιόδου από τη νοτιότερη Ελλάδα, σε συνδυασμό με τις ομοιότητες ανάμεσα στη μυκηναϊκή και μακεδονική διάλεκτο, αντιπροσωπεύουν μια πραγματικότητα που έχει καταγραφεί στους μύθους για τη σχέση των κατοίκων της ορεινής Μακεδονίας, με τη βορειοανατολική Πελοπόννησο και την καταγωγή των βασιλιάδων τους (Τημενίδες) από τον Ηρακλή και το Άργος.
Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο των Λειβήθρων, μας επιβεβαιώνει πως στα Λείβηθρα έζησε ο Ορφέας. Στα Λείβηθρα υπήρχε σίγουρα κατοίκηση στα μυκηναϊκά χρόνια, 14ος – 11ος αι. π.Χ. Ο Ορφέας συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία, η οποία έγινε στις αρχές του 14ου αι. π.Χ. Εκείνη την περίοδο έζησε και ο Ορφέας. Η αρχαιολογική σκαπάνη έρχεται να επιβεβαιώσει τον μύθο, πως τα Λείβηθρα είναι η πατρίδα του Ορφέα, αφού εντόπισε κατοίκηση στην περιοχή των Λειβήθρων, την εποχή που έζησε ο Ορφέας. Επομένως ο Ορφέας (πιθανόν) ήταν υπαρκτό (και όχι μυθικό) πρόσωπο.
Σε μικρή απόσταση, (πεντακόσια περίπου μέτρα βορειοανατολικά του νεκροταφείου), εντόπισα δίπλα στην όχθη του Γρίβα, ακόμη δύο περιβόλους, (που οδηγούν στην ακρόπολη των Λειβήθρων), καθώς και άλλα κτίσματα, τα οποία δεν πρόλαβα να τα ανασκάψω. Δυστυχώς τα χρήματα τελείωσαν σύντομα και οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο νεκροταφείο, σταμάτησαν απότομα. Αυτό δεν μου επέτρεψε να προχωρήσω στον εντοπισμό και των υπολοίπων μυκηναϊκών τάφων του νεκροταφείου, αλλά και στην ανασκαφή των κτισμάτων που εντόπισα κοντά στο νεκροταφείο.
Αμέσως μετά προχώρησα στην ανάπλαση του χώρου και την μετατροπή του σε επισκέψιμο χώρο. Έχοντας την υποστήριξη της τότε προϊσταμένης μου κυρίας Έφης Πουλάκη – Παντερμαλή, αλλά και τη χρηματοδότηση των υλικών από τον αείμνηστο δήμαρχο Βράνο Δημήτριο, προχώρησα στην κατασκευή ξύλινου στεγάστρου που προστάτευε τους τάφους, την περίφραξη με ξύλινους πασσάλους, ξύλινα παγκάκια για να κάθεται και να ξεκουράζεται ο επισκέπτης, την κατασκευή «παραδοσιακής κρήνης» που την ονόμασα «πηγή Λειβηθρίδων Μουσών», γιατί στα Λείβηθρα, λάτρευαν τις ντόπιες Μούσες που τις ονόμαζαν «Λειβηθρίδες». Την πηγή την σκέπαζα με ένα ξύλινο στέγαστρο, όπου πάνω του υπήρχαν κληματαριές, συμβολικό και αυτό γιατί ο Ορφέας ήταν ο εισηγητής των «οργιαστικών τελετών του Βάκχου».
Όλη η ανάπλαση του χώρου, έγινε με μοναδικά υλικά το ξύλο και την πέτρα, σεβόμενος πάντα το φυσικό περιβάλλον του Ολύμπου. Δυστυχώς όμως ένα πρόβλημα υγείας, δεν μου επέτρεψε να ολοκληρώσω την ανάπλαση του νεκροταφείου και την μετατροπή του σε επισκέψιμο χώρο. Έτσι οι εργασίες παρέμειναν ημιτελείς και το νεκροταφείο παραμελήθηκε.
Σήμερα, εάν επισκεφθεί κάποιος το χώρο, θα δει πως έχει αφεθεί στη φθορά του χρόνου. Το ξύλινο στέγαστρο έπεσε πάνω στους τάφους και τους κατέστρεψε, η περίφραξη γκρεμίστηκε, τα παγκάκια διαλύθηκαν, η βρύση καταστράφηκε και δεν έχει κρύο νερό.
Θέλω να παρακαλέσω την εφορεία αρχαιοτήτων Πιερίας και το δήμο Δίου – Ολύμπου, να προχωρήσουν στις ανάλογες ενέργειες, ώστε να σταματήσουν την καταστροφή του χώρου και να τον επαναφέρουν στην αρχική του μορφή ανάπλασης, και να μετατραπεί σε επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, (μπαίνοντας κάποιες ενημερωτικές πινακίδες για το ιστορικό της ανασκαφής, για τον Ορφέα και τα Λείβηθρα). Κλείνω το θέμα μου, με την παρουσίαση κάποιων εικόνων, για το πώς ήταν ο χώρος το έτος 2000, και για το πώς είναι ο χώρος σήμερα. Τα συμπεράσματα δικά σας . . . .
* Ο Ιωάννης Τζιόλας είναι Φιλόλογος – Αρχαιολόγος
