Ο προφήτης Ηλίας είναι ένας μεγάλος προφήτης, που έζησε περίπου 800 χρόνια πριν την έλευση του Χριστού.
Από την ώρα που γεννήθηκε, οι αρχιερείς προφήτεψαν ότι θα ήταν ένα ξεχωριστό παιδί, με πολύ ζήλο για τον Θεό (Ηλίας σημαίνει θεϊκός). Είπαν ότι η ζωή του θα είναι γεμάτη Φως, αν και θα ήταν αυστηρός με τον ισραηλιτικό λαό όμως οι αποφάσεις και η όλη ζωή του θα ήταν ευάρεστες στον Θεό.
Προφήτευσε 25 χρόνια, με πολλούς τρόπους: τρεις φορές κατέβασε φωτιά από τον ουρανό. Με τον λόγο του εμπόδισε τη βροχή και δεν έβρεξε τριάμισι ολόκληρα χρόνια, με αποτέλεσμα να υποφέρουν χιλιάδες άνθρωποι και ζώα από την ξηρασία και την ακαρπία της γης μετά είπε να βρέξει και έβρεξε.
Και πολλά άλλα θαυμαστά έκανε o προφήτης Ηλίας, για να πείσει τους ανθρώπους να αφήσουν τη λατρεία των ψεύτικων θεών και να γυρίσουν πάλι στο «δικό του» Θεό, τον αληθινό Θεό. Ανάστησε και νεκρό το παιδί μιας χήρας γυναίκας που τον έτρεφε θαυματουργικά τα τριάμισι χρόνια της πείνας (της γυναίκας της οποίας δεν τελείωνε το λιγοστό αλεύρι που είχε για να φτιάχνει ψωμί, ώστε να μη πεθάνουν της πείνας για χάρη του προφήτη). Αξιώθηκε ακόμα και το Θεό να δει, όσο είναι δυνατό να Τον δει άνθρωπος, εκεί στο θεοβάδιστο όρος Σινά, όπως περίπου κι ο Μωυσής, όμως εδώ πέρασε δίπλα από τον Ηλία μέσα σε απαλή αύρα.
Τέλος έσχισε και τον Ιορδάνη ποταμό, όπως άλλοτε ο Ιησούς του Ναυή για τον ισραηλιτικό λαό, για να μπορέσει να περάσει απέναντι μαζί του και ο μαθητής του, ο προφήτης Ελισσαίος, ο οποίος είχε ζητήσει «διπλή τη Χάρη από τον δάσκαλό του» κι εκείνος του υποσχέθηκε πως θα γίνει αυτό μόνο αν τον δει να αναλαμβάνεται στους ουρανούς. Πραγματικά, ο προφήτης Ελισσαίος δεν τον έχασε από τα μάτια του και είδε τον προφήτη Ηλία να ανεβαίνει στον ουρανό με πύρινο άρμα. Γι’ αυτό και τα εκκλησάκια του συνήθως βρίσκονται σε ψηλές τοποθεσίες, βουνά και λόφους.
Αυτό το γεγονός γιορτάζουμε στις 20 Ιουλίου και τιμούμε τον μεγάλο αυτόν προφήτη, ο οποίος δεν πέθανε όπως συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους. Μία ακόμη τέτοια περίπτωση αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, πολύ πριν από τον προφήτη Ηλία, με τον Ενώχ, για τον οποίο αναφέρεται ότι «μετέθηκεν αυτόν ο Θεός», επειδή ήταν δίκαιος.
Πλουσιότατες είναι οι λαϊκές παραδόσεις και τα έθιμα, όχι μόνο μεταξύ των ορθοδόξων Ελλήνων.
Παλιά, ο Άγιος γιορταζόταν και από τους μυλωνάδες, γιατί θεωρούνταν κυρίαρχος των ανέμων, ενώ είναι και ο προστάτης των φουρνάρηδων, για τη φωτιά, που αναφέρεται στο συναξάρι του.
Όταν υπάρχει ανομβρία, συνηθισμένες είναι οι λιτανείες στον προφήτη Ηλία. Το έθιμο τούτο είναι πανελλήνιο και μάλιστα αναφέρεται και στην επιστολή του Ιακώβου: «Ηλίας προσηύξατο του μη βρέξει και ουκ έβρεξε επί της γης ενιαυτούς τρεις και μήνας εξ και πάλιν προσηύξατο και ο ουρανός υετόν έδωκεν».
Ταΰγετος
Την ημέρα της γιορτής του προσκυνητές σκαρφαλώνουν με κόπο στην κορυφή εκείνη και ανάβουν το βράδυ μεγάλη φωτιά, όπου ρίχνουν άφθονο λιβάνι ως αφιέρωμα στον άγιο Ηλία. Όταν δουν τη φωτιά εκείνη όσοι που κατοικούν στις γύρω περιοχές, ανάβουν φωτιές με χόρτα και άχυρα και πανηγυρίζουν χορεύοντας γύρω απ’αυτές ή πηδώντας από πάνω τους.
Θράκη – Μακεδονία
Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη και τη Μακεδονία, ο προφήτης Ηλίας θεωρούνταν κύριος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα που εξιστορούνται στην Παλαιά Διαθήκη για την ξηρασία που επέβαλε ο Ηλίας και το μετά τριετία άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή. Οι χωρικοί μάλιστα της Βόρειας Θράκης, πού ήρθαν στην Ελλάδα το 1923 και εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονία, πρόσφεραν στον άγιο «κουρμπάνι».
Ο κίνδυνος από την κάψα του ηλίου, αλλά και από την καλοκαιρινή νεροποντή, συνδέθηκε με τον προφήτη Ηλία.
Στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται πάντα τα εκκλησάκια του, ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων, το Δία τον νεφεληγερέτη, τον κύριο του ηλίου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, μ’ ένα λόγο, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ’αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρεύονταν την ίδια εποχή που γιορτάζεται ο δικός μας προφήτης Ηλίας, δηλαδή στις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαημέρου του Ιουλίου, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα.
Σε αλλά μέρη της Μακεδονίας η δοξασία για την καταδίωξη του διαβόλου από τον προφήτη συναντάται παραλλαγμένη: Ο Ηλίας δεν κυνηγάει το διάβολο αλλά τη «λάμια», η οποία καταστρέφει τις καλλιέργειες του ανθρώπου. Οι χριστιανοί στη Βουλγαρία πίστευαν ότι ὁ άγιος κυνηγάει τη «λάμια» καθισμένος πάνω σε χρυσό άρμα και καταδιώκει το δράκο που τρώει τα γεννήματά τους στα χωράφια. Μόλις ο προφήτης τον δει, ρίχνει εναντίον του τους κεραυνούς.
Αχαΐα
Στην Αχαΐα διηγούνται ότι «ο Άι Λιας ήταν ναύτης, και επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί, βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει σε μέρος που να μη ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι είναι καράβια. Βάζει το λοιπόν στον ώμο το κουπί του και βγαίνει στη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό πού βαστάει. Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα, ώσπου έφτασε στην κορυφή του βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους
που βρήκε εκεί τι είναι, και του λένε “ξύλο”. Κατάλαβε λοιπόν πως αυτοί δεν είχαν δει ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους εκεί στα ψηλά».
Κεφαλλονιά
Σύμφωνα με παραλλαγή της παράδοσης αυτής στην Κεφαλλονιά, ο άγιος είναι στις κορυφές, γιατί δεν πάτησε ποτέ στον κάμπο, ούτε σε χώμα τον θάψανε. Γυρίζει με το άρμα του στον ουρανό και μονάχα στις κορυφές στέκει και ανασαίνει. Κι όταν ζούσε, έτσι του άρεσε να βρίσκεται στα βουνά».
Κοζάνη
Κάθε χρόνο, το ξημέρωμα της 20ης Ιουλίου βρίσκει δεκάδες κατοίκους του Πενταλόφου και του Βυθού στο Άνω Βόιο να περπατούν μέσα στη δροσιά του πυκνού δάσους. Αιτία; Ποιά άλλη φυσικά εκτός από το έθιμο που θέλει την πρώτη οικογένεια που θα φτάσει στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία στην ομώνυμη κορυφή, να είναι τυχερή και ευλογημένη για όλη την υπόλοιπη χρονιά και να έχει… λίγο παραπάνω τη χάρη του Αγίου.
Τέλος, Ο Προφήτης Ηλίας θεωρείται προστάτης των γουνοποιών γιατί με την μηλωτή του (δορά προβάτου από την αρχαία λέξη μήλο = πρόβατο) επιτελούσε θαύματα και με αυτή κτύπησε τον ποταμό Ιορδάνη και αμέσως σχίστηκε στο μέσο και έγινε δρόμος και πέρασε από ξηράς στην άλλη όχθη μαζί με τον Ελισσαίο και άλλους πενήντα ανθρώπους.
