Του Χρήστου Γκουγκουρέλα*
Τα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα ποδοσφαίρου, στα οποία ανταγωνίζονται οι εθνικές ομάδες των χωρών της Ευρώπης, σχεδόν πάντα, όσο τουλάχιστον μπορώ να θυμηθώ από παιδί, μας προσφέρουν ξεχωριστές και αλησμόνητες συγκινήσεις. Αυτό το ‘‘EURO’’ όμως είναι ένα και μοναδικό. Και τούτο, διότι η συμμετέχουσα ποδοσφαιρική ομάδα της γειτονικής χώρας που μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών καλείται διεθνώς ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’ μπορεί μεν να μην έθελξε με την απόδοσή της αλλά προκάλεσε, παρά ταύτα, σάλο και πολλαπλούς πονοκεφάλους!
Είδαμε, λοιπόν, τους παίκτες της εθνικής ομάδος του όμορου κράτους να φέρουν στις φανέλες τους τα διακριτικά ‘‘ΦΦΜ’’ που δήλωναν ότι ανήκουν στην ‘‘Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία της Μακεδονίας’’ (Фудбалска Федерација на Македонија, ФФМ), ζήσαμε σκηνές ‘‘απείρου κάλλους’’ με φιλάθλους από τη γειτονική χώρα να φορούν περικεφαλαίες (!) που παραπέμπουν στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ‘‘πικαριστήκαμε’’ δεόντως με τα πανό και τις σημαίες των Σκοπιανών που απεικόνιζαν τον αρχαιοελληνικό ‘‘Ήλιο της Βεργίνας’’ και αγανακτήσαμε όχι μόνο με τα κασκόλ των φιλάθλων τους που αναγράφουν μόνο τον όρο ‘‘Μακεδονία’’ αλλά κυρίως με τη δεδηλωμένη πίστη τους ότι υπάρχει ένα μόνο όνομα (‘‘Μακεδονία’’) για ένα μόνο έθνος (το ‘‘μακεδονικό’’)
Επιστέγασμα δε όλης της άνω πολύτροπης προκλητικότητας ήταν η συμπεριφορά του ίδιου του Πρωθυπουργού του γειτονικού κράτους, Zoran Zaev, ο οποίος έγραψε στα social media ότι υποστηρίζει δυνατά την εθνική ποδοσφαιρική ομάδα της ‘‘Μακεδονίας’’, ποστάροντας μάλιστα το μότο ‘‘μια ομάδα, ένα κράτος, μια κοινωνία’’ (Еден тим, една држава, едно општество, https://www.iefimerida.gr/kosmos/zaef-social-media-podosfairiki-omada-makedonias).
‘‘Ξέφυγαν’’, συνεπώς, οι γείτονες μας; Και δη ‘‘ξεστράτισαν’’ και από την ίδια τη Συμφωνία των Πρεσπών; Ο ΥΠΕΞ των γειτόνων, Bujar Osmani, ισχυρίστηκε πάντως ότι η ποδοσφαιρική ομοσπονδία της χώρας του δεν υποχρεούται να μετατρέψει και να προσαρμόσει το όνομά της στη νέα ονομασία της χώρας, καθώς συνιστά ανεξάρτητο και μη κερδοσκοπικό οργανισμό που είναι εγγεγραμμένος στο Γενικό Μητρώο ως ένωση και ως εκ τούτου δεν χρηματοδοτείται από το κράτος. Η Συμφωνία των Πρεσπών, κατά τον Σκοπιανό ΥΠΕΞ, αναφέρεται σε ιδρύματα που λαμβάνουν κρατική επιχορήγηση και έτσι από τη στιγμή που η ‘‘ΦΦΜ’’ δεν λαμβάνει λεφτά από το κράτος, δεν έχει υποχρέωση να προσαρμοστεί στη Συμφωνία των Πρεσπών (https://www.capital.gr/diethni/3552417/upex-b-makedonias-i-podosfairiki-omospondia-den-upoxreoutai-na-prosarmosei-to-onoma-tis-sti-nea-onomasia-tis-xoras).
Η Συμφωνία των Πρεσπών, λοιπόν, για το προκείμενο ζήτημα προβλέπει στο άρθρο 1 §3 περιπτ. ζ): ‘‘Ο επιθετικός προσδιορισμός για το Κράτος, τα επίσημα όργανά του, και τις άλλες δημόσιες οντότητες θα ευθυγραμμίζεται με το επίσημο όνομα του Δεύτερου Μέρους ή το σύντομο όνομα, ήτοι «της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» ή «της Βόρειας Μακεδονίας». Άλλες χρήσεις επιθέτου περιλαμβανομένων εκείνων που αναφέρονται σε ιδιωτικές οντότητες και δρώντες που δεν σχετίζονται με το Κράτος και τις δημόσιες οντότητες, δεν έχουν συσταθεί με νόμο και δεν απολαμβάνουν οικονομικής υποστήριξης από το Κράτος για δραστηριότητες στο εξωτερικό, δύνανται να ευθυγραμμίζονται με το Άρθρο 7 (3) και (4)’’.
Επιπλέον, στο αρ. 1§7 της Συμφωνίας ορίζεται ότι ‘‘οι όροι «Μακεδονία», «Δημοκρατία της Μακεδονίας», «ΠΓΔ της Μακεδονίας», «ΠΓΔ Μακεδονίας» σε μεταφρασμένη ή αμετάφραστη εκδοχή, καθώς και το προσωρινό όνομα «η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» και το ακρωνύμιο «πΓΔΜ» θα σταματήσουν να χρησιμοποιούνται για να αναφέρονται στο Δεύτερο Μέρος σε οιοδήποτε επίσημο πλαίσιο’’, ενώ η επόμενη παράγραφος (§8) καθιερώνει την περίφημη erga omnes χρήση της ονομασίας ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’, ήτοι τη χρήση αυτής της ονομασίας πέραν από τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και σε όλους τους περιφερειακούς και διεθνείς Οργανισμούς και θεσμούς.
Επομένως, η κρυστάλλινη σαφήνεια των §7 και 8 του άρ. 1 της Συμφωνίας δεν αφήνει περιθώρια για ερμηνευτικές στρεβλώσεις ή νοηματικές παρεξηγήσεις και δια τούτο είναι φανερό ότι παραβιάζεται ευθέως και αναντίρρητα η Συμφωνία όταν χρησιμοποιείται από το γειτονικό κράτος ο όρος ‘‘Μακεδονία’’ (εν προκειμένω αυτός ο όρος συμπεριλαμβανόμενος στο έμβλημα ‘‘ΦΦΜ’’) σε επίσημο πλαίσιο, όπως τούτο προφανώς είναι το διεθνές ευρωπαϊκό πλαίσιο της εν λόγω αθλητικής διοργάνωσης και παράλληλα αποφεύγεται (με τη χρήση του όρου ‘‘Μακεδονία’’ στις φανέλες των παικτών) η erga omnes χρήση του όρου ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’, δηλαδή η χρήση του όρου αυτού (‘‘Βόρεια Μακεδονία’’) ενώπιον ενός διεθνούς αθλητικού οργανισμού, όπως είναι η UEFA που διοργανώνει το ‘‘EURO’’, το οποίο παρακολουθεί μάλλον όλος ο Πλανήτης (και όχι μόνο όλη η Ευρώπη)….
Το ενδιαφέρον, συνεπώς, επικεντρώνεται σε πιο ‘‘θολά’’ (υποτίθεται) σημεία. Είναι η ‘‘ΦΦΜ’’ δημόσια οντότητα ή άλλως ‘‘public entity’’ κατά το πρωτότυπο της Συμφωνίας των Πρεσπών στην αγγλική γλώσσα, επί της οποίας πράγματι εφαρμόζεται η Συμφωνία ή συνιστά ιδιωτικό φορέα (private entity), όπως λέει ο κ. Osmani, και ως εκ τούτου η δράση της εκφεύγει της εφαρμογής της Συμφωνίας;
Την απάντηση σε τούτο το βασικό ερώτημα θαρρώ πως δίνει ξεκάθαρα ο αθλητικός νόμος της γειτονικής χώρας (Закон за спортот на Република Македонија). Στον νόμο αυτόν, λοιπόν, όποιος ξέρει καλά….βουλγαρικά διαβάζει ότι: κάθε αθλητικός σύλλογος στη γειτονική χώρα (και η εθνική τους ομάδα φυσικά) οργανώνεται από την κρατική αθλητική ομοσπονδία (Државната спортска федерација, αρ. 7§3), ότι το Μητρώο όλων των επαγγελματικών αθλητικών συλλόγων (στο οποίο είναι εγγεγραμμένη και η ποδοσφαιρική ομάδα της ομοσπονδίας) το διαχειρίζεται η κρατική διοίκηση που είναι υπεύθυνη για τις εργασίες στον τομέα του αθλητισμού (државната управа надлежен за работите од областа на спортот, αρ. 9α και 31), ότι το Μητρώο για το οποίο ομιλεί ο κ. Osmani τηρείται και ελέγχεται από όργανο της κρατικής διοίκησης (органот на државната управа, αρ. 9α), ότι κάθε εθνική ομοσπονδία αθλητισμού (Националната спортска федерација) υπόκειται στον κρατικό οργανισμό διοίκησης (државната управа, αρ. 9 β) και ότι για να ιδρυθεί οποιαδήποτε αθλητική σχολή (Спортска школа) στα Σκόπια πρέπει να εγκριθεί από την αρμόδια κρατική αθλητική ομοσπονδία (Државната спортска федерација, αρ. 10).
Ο ομιλών τη βουλγαρική διαβάζει επίσης στον άνω νόμο ότι τις προϋποθέσεις λειτουργίας των εθνικών αθλητικών ομοσπονδιών τις ορίζει η κρατική διοίκηση (αρ. 11), η οποία ελέγχει αν οι ομοσπονδίες αυτές εφαρμόζουν τον άνω νόμο (αρ. 12), ότι η εκάστοτε εθνική ομοσπονδία αθλητισμού φροντίζει για τις εθνικές ομάδες (државните репрезентации, αρ. 14) σε κάποιο άθλημα, ότι η κυβέρνηση των Σκοπίων καταρτίζει πενταετή προγράμματα ανάπτυξης του αθλητισμού (αρ. 23) και ότι οι πόροι για την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών (πρακτικά τα χρήματα που δίνονται από το κράτος στις αθλητικές ομοσπονδίες για να αναπτύξουν τον αθλητισμό) προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό (Средствата за остварување на Програмата се обезбедуваат од Буџетот на Република Македонија), ότι το αρμόδιο κρατικό όργανο (Органот на државната управа, αρ. 24) προβαίνει στην κατανομή των κεφαλαίων στους δικαιούχους (πρακτικά δηλαδή στις αθλητικές ομοσπονδίες) και ότι την εφαρμογή του νόμου και την επιτήρηση και τον έλεγχο (НАДЗОР) του status του αθλητισμού στη χώρα (άρα και των αθλητικών Ομοσπονδιών) την υλοποιούν οι επιθεωρητές της κρατικής διοίκησης (инспектори на органот на државната управа, αρ. 69 επ.).
Η παραβίαση, επομένως, της Συμφωνίας των Πρεσπών από τους γείτονες, με βάση όσα ορίζει και η δική τους νομοθεσία, είναι τόσο ωμή, τόσο ανενδοίαστη και τόσο κραυγαλέα που γίνεται αντιληπτή ακόμα και από το ‘‘μυαλουδάκι’’ μικρού παιδιού. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ο συνυπογράψας (μαζί με τον κ. Ν. Dimitrov και υπό το βλέμμα των κ.κ. Τσίπρα και Zaev) τη Συμφωνία των Πρεσπών, πρώην ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς ομολογεί ότι ‘‘η ‘‘ποδοσφαιρική ομοσπονδία της Βόρειας Μακεδονίας συνδέεται και έχει σχέση με τη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας’’, ότι πρέπει να τηρηθεί το αρ. 1§3 περιπτ. ζ της Συμφωνίας διότι η ‘‘ΦΦΜ’’ ως δημόσια οντότητα έχει σχέση με το κράτος (τους) και ότι, εν τέλει, προτρέπει να ‘‘σταματήσουν κάποιοι στη Β. Μακεδονία τις παραβιάσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών και του φιλειρηνικού πνεύματός της’’.
Ακόμα όμως και να είχαν δόση βασιμότητας τα παραπάνω λόγια του ΥΠΕΞ των Σκοπίων, ακόμα και αν δηλαδή δεν παραβιάζεται η Συμφωνία των Πρεσπών με την εμφάνιση της εθνικής ομάδας της ‘‘Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας της Μακεδονίας’’ στην ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική διοργάνωση, καθότι η ομοσπονδία αυτή είναι ‘‘ανεξάρτητη’’ και δήθεν δεν έχει σχέση με το κράτος (τους), δημιουργούν ωστόσο τούτα τα επιχειρήματα τον απόλυτο τραγέλαφο: Μια χώρα που συμμετέχει στη διοργάνωση, η ‘‘Βόρεια Μακεδονία’’ (όπως λέγεται διεθνώς μετά τη Συμφωνία των Πρεσπών), εκπροσωπείται από την εθνική ομάδα της ‘‘Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας της Μακεδονίας’’, ήτοι μιας Ομοσπονδίας που προέρχεται (από) και αναφέρεται σε χώρα που απλά δεν…. υπάρχει (‘‘Μακεδονία’’). Αντιστρόφως, μια ποδοσφαιρική ομοσπονδία που αυτοπροσδιορίζεται ως προερχόμενη από χώρα που δεν υφίσταται διεθνώς (‘‘Μακεδονία’’) εκπροσωπεί μια χώρα που υφίσταται διεθνώς (‘‘Βόρεια Μακεδονία’’). Είναι, αλήθεια, να ‘‘κλαίει’’ ή να ‘‘γελάει’’ κανείς με όλα αυτά;
Το μέγα ζητούμενο, επομένως, έπειτα από όλα τα παραπάνω, είναι η ελληνική αντίδραση. Γενικά, λοιπόν, η ελληνική στάση για τη Συμφωνία των Πρεσπών, μετά τη θέση της Συμφωνίας σε ισχύ και την αλλαγή κυβέρνησης στην Ελλάδα, μάλλον εμπνέεται και προσδιορίζεται από το γνωστό λατινικό ρητό ‘‘Dura lex sed lex’’ (‘‘σκληρός νόμος αλλά νόμος’’), παραλλαγμένο όμως εν προκειμένω, για να προσαρμοσθεί στην περίσταση, από την πραγματιστική ρήση ‘‘Malum pactum sed pactum’’ (‘‘Κακή Συμφωνία αλλά Συμφωνία’’).
Γι’ αυτό και στα καθ’ ημάς αποδίδεται απόλυτη προτεραιότητα και μεγάλη σημασία στην εφαρμογή της Συμφωνίας, αν και αυτή θεωρείται (τουλάχιστον κατά τη γλώσσα σημαντικού κομματιού της εσωτερικής πολιτικής σκηνής) ‘‘κακή και επαίσχυντη’’. Αυτό το γεγονός, λοιπόν, διαμόρφωσε μέχρι τώρα και συνεχίζει (προς το παρόν) να διαμορφώνει μια ελληνική στάση απέναντι στους γείτονες μας πολύ συγκαταβατική, σχεδόν συμβουλευτική ή ακόμα και υποχωρητική (για μερικούς τουλάχιστον, στους οποίους διευκρινίζω ότι δεν συμπεριλαμβάνομαι, αλλά τους καταγράφω, ωστόσο, ως τάση). Μια ελληνική στάση που λεκτικά θα συμπυκνωνόταν στα εξής λόγια, απευθυνόμενα προς τους πολιτικά ιθύνοντες του όμορου κράτους: ‘‘Εφαρμόστε επιτέλους – ή κατ’ άλλη εκδοχή, σας παροτρύνουμε να εφαρμόσετε – αυτήν την για εμάς κακή και επαίσχυντη Συμφωνία, διότι διαφορετικά δεν θα είμαστε σε θέση να λέμε στο εσωτερικό της χώρας μας «σας αρέσει, δεν σας αρέσει, αυτή είναι η Συμφωνία και τελείωσε». Μόνο με την εφαρμογή της Συμφωνίας, άλλωστε, μπορούμε τα δύο κράτη να βαδίσουμε μαζί’’.
Αυτή η ελληνική στάση, λοιπόν, έχει σήμερα (που γράφονται αυτές οι σκέψεις) δύο πολύ σοβαρά πλεονεκτήματα για αυτούς που την επέλεξαν και την εφαρμόζουν: αφενός δεν ενοχλεί τον διεθνή παράγοντα (αντιθέτως μάλιστα, μάλλον επικροτείται απ’ αυτόν), αφετέρου δε, προς το παρόν, δεν φέρνει πολιτικές ανατροπές ούτε δημιουργεί ζητήματα εσωτερικής πολιτικής πραγματικότητας.
Και τούτο ισχύει και θα ισχύει, ως γεγονός ή έστω ως διαπίστωση, όσο ο λαός (και πολύ πιο κρίσιμα οι πολίτες που ζουν στη Μακεδονία) θα φαίνεται ότι έχει ‘‘ξεχάσει’’ (όπως ιστορικά συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις) ή τουλάχιστον ‘‘ξεθυμάνει’’. Ο λαός δείχνει σήμερα ‘‘περί άλλων να τυρβάζει’’ (από τον Μάρτιο του 2020 τον ‘‘απορρόφησε’’ αποκλειστικά, άλλωστε, το θέμα της πανδημίας), τον λαό σήμερα μάλλον άλλα φαίνεται να τον ‘‘κατατρύχουν’’ και άλλα να τον απασχολούν.
Οι παραβιάσεις όμως της Συμφωνίας των Πρεσπών από τους γείτονες υφίστανται αντικειμενικά. Μόνο εγώ, έχω γράψει 2 φορές για τις παραβιάσεις της Συμφωνίας των Πρεσπών (πέρα από το σημερινό άρθρο μου ίδετε παρακαλώ https://olympiobima.gr/i-pragmatiki-oysia-tis-antidrasis-toy-nikola-ntimitrof-efarmozetai-stin-praxi-i-symfonia-ton-prespon/). Και ίσως οι παραβιάσεις αυτές συνεχιστούν και στο μέλλον. Και ίσως τότε ξαναγράψω, ίσως γράψουν και άλλοι πολλοί.
Τι θα γίνει, λοιπόν, όταν με μια μελλοντική και δη οποιαδήποτε αφορμή (επί παραδείγματι σε μια άλλη ‘‘καραμπινάτη’’ παραβίαση της Συμφωνίας των Πρεσπών) ο λαός τυχόν ξαναβρεί τη ‘‘θαμμένη’’ του ζέση ή στρέψει ξανά το ενδιαφέρον του στο ζήτημα; Όταν τότε γίνει αντικείμενο κεντρικής συζήτησης στην Ελλάδα όχι η μία και συγκυριακή παραβίαση αλλά όλο το πλέγμα των απανωτών παραβιάσεων του περιεχομένου της Συμφωνίας των Πρεσπών από την πλευρά των γειτόνων; Ειδικά όταν ‘‘ξαναθυμηθεί’’ ο λαός ότι οι Βούλγαροι για τα ίδια (σε φύση και ουσία) με τα δικά μας ζητήματα θέτουν βέτο όσον αφορά την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της γειτονικής χώρας με την ΕΕ; Και μάλιστα θέτουν βέτο όποια κυβέρνηση κι αν έχουν (αναφέρομαι βεβαίως στο βέτο της προηγούμενης κυβέρνησης του Boyko Borisov δια της ΥΠΕΞ Ekaterina Zakharieva αλλά και στην επιμονή στο βέτο από τον νυν Υπηρεσιακό Πρωθυπουργό Stefan Janev https://hellasjournal.com/2021/06/den-epise-o-zaef-ton-proedro-rantef-i-voulgaria-den-eri-to-veto-stin-ee-gia-tis-diapragmatefsis-ton-skopion/); Τι θα γίνει αν ξυπνήσουν ξαφνικά ‘‘θύμησες’’ και για την εγχώρια παρελθοντική ‘‘βετολογία’’ επί του ζητήματος;
Προσωρινά, όλα τα παραπάνω είναι σενάρια και προσωπικά θα αποφύγω να προβλέψω τι ίσως θα συμβεί, πρωτίστως και κυρίως διότι ‘‘το μέλλον αδήλωτο και άγνωστο εστί’’. Αυτό που ξέρω καλά όμως και είναι απαραίτητο να το έχουν σε κάθε περίπτωση υπόψη τους όσοι διαβάζουν αυτές τις αράδες και επεξεργάζονται σενάρια γενικώς, είτε από απλό ενδιαφέρον, είτε ‘‘εξ’ επαγγέλματος’’ ή ‘‘ex officio’’, είναι το γεγονός ότι είμαστε (όσοι ζούμε μόνιμα στην ελλαδική επικράτεια, από την Καβάλα και τη Θάσο έως τη Φλώρινα και από τη Δράμα έως την Κοζάνη και τα Γρεβενά, πέραν αυτών, των πάρα πολλών, που ζούμε στο εξωτερικό) 2,5 εκατ. Μακεδόνες! Με ό,τι κι αν αυτό σημαίνει και συνεπάγεται.
* Ο Χρήστος Γκουγκουρέλας είναι Δικηγόρος, LLM in International Commercial Law, LLM in European Law, Cer. LSE in Business, International Relations and the political science
ΥΓ. Θεωρώ υποχρέωση μου να εκφράσω δημοσίως τις θερμές ευχαριστίες μου προς τον Ομότιμο Καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Νις της Σερβίας και συμπατριώτη μου, Πιεριέα, κ. Αθανάσιο Μπίντα που επεξεργάστηκε νοηματικά και ερμηνευτικά τον αθλητικό νόμο του γειτονικού κράτους, συνδράμοντας έτσι τα μάλα στη συγγραφή αυτού του κειμένου.
