Με μεγαλοπρέπεια γιορτάζονταν στον Πόντο τα Θεοφάνεια ή Φώτα με χαρακτηριστικά έθιμα, κάποια εκ των οπόιων τηρούνται μέχρι σήμερα.
Στον Πόντο έλεγαν ότι αυτή την μέρα στον Ιορδάνη ποταμό, άνοιξε ο ουρανός και το Άγιο Φως κατέβηκε σαν πουλί πάνω από το Χριστό:
«Σον Ιορδανοπόταμον ο ουρανόν ενοί(γ)εν
Και τ’ Αεφώς άμον πουλίν σον Χριστόν εκατήβεν»
Ανήμερα των Θεοφανείων
Το πρωί των Θεοφανείων πήγαιναν όλοι στην εκκλησία, με το σιτάρι από το βραδινό τραπέζι, για να παρακολουθήσουν την λειτουργία και να αγιασθούν.
Μετά έπαιρναν το δεύτερο αγιασμό και επέστρεφαν στο σπίτι. Από αυτό πίναν όλοι από τρεις γουλιές και τον υπόλοιπο τον κρατούσαν, συνήθως στο εικονοστάσι, καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου.
Τα Θεοφάνεια με τον μεγάλο αγιασμό ράντιζαν τα σπαρτά. Στη Σάντα, που την αποτελούσαν επτά ενορίες γι’ αυτό και ονομαζόταν και «Επτάκοσμος».
Τα Θεοφάνεια, η πρωτότοκος κόρη ζύμωνε την «Αλυκόν πίταν» από καλαμποκίσιο αλεύρι, κομμάτια της οποίας οι ανύπαντρες έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι για να δουν ποιον θα παντρευτούν
Η κατάδυση του Τιμίου Σταυρού
Η κατάδυση του σταυρού γινόταν με μεγαλοπρέπεια και οι τολμηροί νέοι που βουτούσαν να τον πιάσουν έδιναν μάχη μεταξύ τους αλλά και με τα παγωμένα νερά.
Ο νικητής έπαιρνε το σταυρό στο σπίτι του με την ευλογία του παπά, ψάλλοντας εκκλησιαστικά τροπάρια.
Στις περιοχές που δεν υπήρχε θάλασσα, ποτάμι, δεξαμενή ή λίμνη, η κατάδυση του σταυρού γινόταν σε ένα δοχείο μέσα στην εκκλησία. Σ΄αυτή την περίπτωση τον σταυρό έπαιρνε όποιος προσέφερε τα περισσότερα χρήματα για την εκκλησία.
Φαρμακόλυτρον
Από τον αγιασμό των Θεοφανείων, έπιναν τρεις γουλιές όταν παρουσιαζόταν κάποια ασθένεια ή όταν για κάποιο λόγο κάποιος περνούσε μια μεγάλη τρομάρα. Έτσι έδιωχνε το κακό, σε όλες του τις μορφές και προστατευόταν από τον αγιασμό.
Πιζηλά ή καλικάντζαροι
Οι καλικάντζαροι στον Πόντο, όπως και σε ολόκληρη την Ελλάδα, έβγαιναν τα Χριστούγεννα και παρέμεναν όλο το Δωδεκαήμερο (από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα) ενοχλώντας τους ανθρώπους.
Τα πίζηλα εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα Χριστούγεννα
Πηγή:Ένωση Ποντίων Πιερίας
