* Του Χρήστου Γκουγκουρέλα
Όταν τον Δεκέμβριο του 2017 ο Τούρκος Πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, επισκεπτόμενος την Ελλάδα, δήλωσε ανοιχτά και ανενδοίαστα ενώπιον του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας και του τότε Πρωθυπουργού ότι η Συνθήκη της Λωζάνης πρέπει, στο πλαίσιο ενός γενικότερου αναθεωρητισμού των ελληνοτουρκικών σχέσεων, να ‘‘επικαιροποιηθεί’’, ο σάλος που προκλήθηκε ήταν αναμενόμενα μεγάλος (https://www.iefimerida.gr/news/381483/salos-me-tin-apaitisi-erntogan-na-anatheorithei-i-synthiki-tis-lozanis).
Ακόμα μεγαλύτερες του σάλου όμως ήταν οι απορίες που προκλήθηκαν και έκτοτε προκαλούνται: Υπάρχει, άραγε, ανάγκη να αναθεωρηθεί η Συνθήκη της Λωζάνης; Και ποια είναι αυτή η ανάγκη; Λαμβανομένων υπόψη των πρόσφατων γεγονότων, τι σχέση έχει η τουρκική εισβολή στη Συρία με την άνω Συνθήκη;
Και εν τέλει, ‘‘περνάει’’ μήπως, η εισβολή αυτή κάποιο υπόρρητο μήνυμα (από την πλευρά της Τουρκίας) και για τις μεταξύ μας διεθνείς σχέσεις; Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή:
Στο άρθρο 3 της Συνθήκης της Λωζάνης προβλέπεται ότι τα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία είναι αυτά που ορίζονται στο άρθρο 8 της Γαλλοτουρκικής Συμφωνίας της 20ης Οκτωβρίου 1921.
Η Συμφωνία αυτή, γνωστή και ως Συμφωνία της Άγκυρας ή Συμφωνία Bouillon – Youssouf Kemal Bey ορίζει στο εν λόγω άρθρο ότι η συρο-τουρκική συνοριακή γραμμή ξεκινά από σημείο του κόλπου της Αλεξανδρέττας, εκτείνεται προς τα νότια στην τοποθεσία Payas και προχωρά προς το Meidan–Ekbez, αφήνοντας πάντως τη σιδηροδρομική γραμμή στη συριακή πλευρά.
Απ’ εκεί συνεχίζει προς τα νοτιοανατολικά, δίδοντας την τοποθεσία Marsova στη Συρία και, αντιστοίχως, την τοποθεσία Karnaba και την πόλη Killis στην Τουρκία. Μετά η συνοριακή γραμμή ενώνεται με τον σιδηροδρομικό σταθμό στο Choban Bey (που ανήκει στην Τουρκία) και ακολουθεί τον σιδηρόδρομο της Βαγδάτης προς το Nisibin (που κι αυτό ανήκει στην Τουρκία).
Τελικά, η συνοριακή γραμμή ακολουθεί τον παλιό δρόμο Nisibin-Jerizet Ιbn Omar και καταλήγει όπως αυτός.
Με την πρόσφατη, λοιπόν, εισβολή του στρατού της στη Συρία, η Τουρκία καταπάτησε ουσιαστικά τα άνω σύνορα και έθεσε εξόφθαλμα εν αμφιβόλω τη Συνθήκη της Λωζάνης, που παραπέμπει στην άνω Συμφωνία της Άγκυρας.
Ο Erdogan πρόβαλε, παρά ταύτα, ως διεθνή νομική ratio της τουρκικής στρατιωτικής πρωτοβουλίας το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ.
Σύμφωνα με αυτό το άρθρο καμία διάταξη του άνω Χάρτη δεν εμποδίζει το φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας στην περίπτωση που κάποιο κράτος – μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται ένοπλη επίθεση μέχρις ότου το Συμβούλιο Ασφαλείας (UN Security Council) λάβει τα αναγκαία μέτρα προς διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.
Τα δε μέτρα που λαμβάνει το κράτος – μέλος του ΟΗΕ, όταν ασκεί το δικαίωμα νόμιμης άμυνας θα πρέπει να αναφέρονται αμέσως στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού, το οποίο έχει απόλυτη διακριτική ευχέρεια να αναλάβει οποιαδήποτε δράση που κρίνει ότι είναι αναγκαία για την αποκατάσταση της ειρήνης και ασφάλειας.
Όμως είναι φανερό – και προκύπτει άμεσα από την ορθή ερμηνεία της γραμματικής διατύπωσης του άνω άρθρου – ότι για να δικαιολογούνταν η εισβολή των Τούρκων θα έπρεπε αυτοί να βρίσκονται σε νόμιμη άμυνα και να δέχονται, υποτίθεται από τους ‘‘τρομοκράτες’’ Κούρδους, άμεση και παρούσα επίθεση, που θα έθετε σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια των Τούρκων και την ειρήνη στην περιοχή. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν συνέβαινε.
Αντιθέτως, το στρατιωτικό εγχείρημα των Τούρκων ταυτίζεται νοηματικά με την έννοια της πολεμικής επίθεσης (aggression) και όχι της νόμιμης άμυνας, όπως η έννοια αυτή ορίζεται στην 3314/1974 (ΧΧΙΧ) Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (UN General Assembly Resolution on aggression).
Σύμφωνα με την απόφαση αυτή συνιστά πράξη πολεμικής επίθεσης ενός κράτους προς ένα άλλο όταν οι στρατιωτικές επίγειες, θαλάσσιες ή εναέριες δυνάμεις του πρώτου εισβάλλουν στο έδαφος, στα ύδατα ή στον εναέριο χώρο του άλλου. Αυτό ακριβώς κι έκανε η Τουρκία στη Συρία.
Εξάλλου, το άρθρο 52 του πρώτου Πρωτοκόλλου (1977) των Συμβάσεων της Γενεύης σχετικά με ζητήματα του Δικαίου του Πολέμου επιβάλλει κάθε ‘‘πολεμική επίθεση’’ ενός κράτους σε άλλο να διενεργείται μόνο όταν αντικειμενικά υφίσταται ‘‘πολεμική αναγκαιότητα’’ (military necessity) για το επιτιθέμενο κράτος.
Στην προκείμενη περίπτωση όμως η τουρκική εισβολή στη Συρία, υποτίθεται για να καταπολεμηθούν οι ‘‘τρομοκράτες’’ Κούρδοι, μάλλον με… ‘‘πολεμική αυθαιρεσία’’ έχει να κάνει, παρά με ‘‘πολεμική αναγκαιότητα’’.
Όταν, επομένως, ένα κράτος υπογράφει μια Συνθήκη, και μάλιστα μια τόσο καθοριστική γεωπολιτικά Συνθήκη, όπως είναι αυτή της Λωζάνης, πρέπει να την σέβεται, γιατί ακριβώς αυτή η
Συνθήκη συνιστά πρωτογενές Διεθνές Δίκαιο. Άλλωστε, το άρθρο 26 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, το οποίο αναφέρει ότι ‘‘έκαστη Συνθήκη που τίθεται σε ισχύ δεσμεύει τα σ’ αυτήν συμβαλλ
