Το κόστος της φροντίδας των άλλων

215

Τις τελευταίες δεκαετίες, θύματα παρεμφερούς τραυματισμού πέφτουν οι δημοσιογράφοι των newsrooms και oι moderators του Facebook. Οσο για τους διασώστες, υποφέρουν από την «ασθένεια» για πολύ περισσότερες δεκαετίες.

«Μια μέρα είδα έναν συνάδελφο να ψάχνει στο Διαδίκτυο για να αγοράσει ένα τέιζερ, γιατί είχε αρχίσει να φοβάται τους ανθρώπους. Ομολόγησε ότι ανησυχούσε όταν περπατούσε στον δρόμο τη νύχτα ή όταν γύρω του υπήρχαν άνθρωποι άλλης εθνικότητας». «Υπάρχουν πλούσιοι λευκοί, Ευρωπαίοι ή Αμερικανοί, που γράφουν σε παιδιά στις Φιλιππίνες προσπαθώντας να αγοράσουν φωτογραφίες σεξουαλικού περιεχομένου για 10 ή 20 δολάρια. Σε αυτή τη δουλειά καταλαβαίνει κανείς περισσότερα για τη δυστοπική κοινωνία που χτίζουμε κάθε μέρα».

Αυτές είναι λίγες μόνο από τις ιστορίες που εκμυστηρεύθηκαν στην εφημερίδα The Guardian οι moderators του Facebook –οι άνθρωποι που ελέγχουν το υλικό που «ανεβαίνει» στο δίκτυο προκειμένου να «κόβουν» το ακατάλληλο περιεχόμενο– που εργάζονται στα γραφεία του Βερολίνου. Λίγους μήνες νωρίτερα, ο ιστότοπος The Verge δημοσίευσε ανάλογη έρευνα, με δηλώσεις moderators που εργάζονται σε ανάλογη υπηρεσία στην Τάμπα της Φλόριντα.

«Συνάδελφος κοιμάται πια με ένα όπλο στο μαξιλάρι του, αφότου είδε το βίντεο ενός μαχαιρώματος». «Στην αρχή δεν με ενοχλούσε, σταδιακά όμως άρχισαν να φαίνονται οι συνέπειες. Ενιωθα ένα σύννεφο, μια μαυρίλα πάνω από το κεφάλι μου. Αρχισα να καταθλίβομαι. Είμαι ένα χαρούμενο, εξωστρεφές άτομο, αλλά άρχισα να αποσύρομαι. Είχα άγχος. Γινόταν δύσκολο να το διαχειριστώ και επηρέαζε πια την οικογενειακή μου ζωή». Αυτά και πολλά ακόμη ανησυχητικά ανέφεραν στο δημοσίευμα μια ντουζίνα από τις περίπου 15.000 moderators που εργάζονται για το δίκτυο σε διάφορες χώρες του κόσμου. Κοινή διαπίστωση αυτών και άλλων ερευνών είναι ότι οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι αναπτύσσουν σταδιακά εθισμό σε ακραίο περιεχόμενο, ενστερνίζονται εξτρεμιστικές απόψεις, υποφέρουν από άγχος, αϋπνία, κατάθλιψη, εμφανίζουν φόβο για τους άλλους και απογοήτευση για τη ζωή. Οι moderators του Facebook φέρουν έντονα τα σημάδια του παρεμφερούς τραυματισμού.

Παρεμφερής τραυματισμός (vicarious trauma) είναι οι αρνητικές αλλαγές στη συμπεριφορά, στα συναισθήματα, στον χαρακτήρα όσων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή διαχείρισης κρίσεων και τραυματικών γεγονότων, όσων εργάζονται κοντά σε ανθρώπους που υποφέρουν σωματικά ή ψυχολογικά ή όσων η δουλειά τούς φέρνει σε επαφή με ακραίο, βίαιο, σκληρό περιεχόμενο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι, φυσικά, οι διασώστες, οι φροντιστές, το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, οι ψυχολόγοι.

Το newsroom του τρόμου

Τις τελευταίες δεκαετίες, «θύματα» παρεμφερούς τραυματισμού πέφτουν και δημοσιογράφοι του newsroom που υποδέχονται user generated content, δηλαδή εικόνες, βίντεο, ηχητικά που δημιουργούνται από απλούς χρήστες: βίντεο μιας καταστροφής ή ενός ατυχήματος που κατέγραψε με το κινητό του ένας αυτόπτης μάρτυρας, βίντεο αποκεφαλισμού ομήρου από γκρουπ τρομοκρατών κ.λπ. Μελέτη των Anthony Feinstein, Blair Audet και Elizabeth Waknine της Ψυχιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τορόντο διαπίστωσε ότι η συχνή έκθεση στο newsroom σε εικόνες εκτεταμένης ή έντονης βίας μπορεί να αποδειχθεί ψυχολογικά επιβλαβής για τους δημοσιογράφους.

Η Μαρίνα Πετρίλο εργάστηκε για πολλά χρόνια στο newsroom δημοσιογραφικών μέσων καλύπτοντας από την Αραβική Ανοιξη στην αρχή της δεκαετίας και τις εξεγέρσεις στο Χονγκ Κονγκ μέχρι το κίνημα Occupy Wall Street και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι το 2015. «Βίωσα παρεμφερή τραυματισμό», λέει, «ο οποίος προκλήθηκε από το γεγονός ότι έπρεπε να διαχειριστώ βασανιστικό περιεχόμενο σε σταθερή βάση, έκτακτα γεγονότα σχετιζόμενα με την τρομοκρατία, από το αίσθημα ότι δεν μπορούσα να κάνω κάτι για να βοηθήσω τους ανθρώπους που έβλεπα σε φωτογραφίες και βίντεο να υποφέρουν. Συνειδητοποίησα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, γιατί δεν μπορούσα πια να κοιμηθώ ή να ξεκουραστώ. Ακόμη και όταν είχα τη δυνατότητα να ξεκουραστώ, δεν μπορούσα να αποσυνδεθώ. Δεν κατάφερνα να απομακρυνθώ ποτέ από τον κύκλο των ειδήσεων ή από τη διαρκή ανησυχία. Είχα εφιάλτες, ταχυπαλμία, συχνούς πονοκεφάλους, τυχαία συμβάντα στη δουλειά με έκαναν να κλαίω και δεν μπορούσα πια να δω τη ζωή με υγιή τρόπο. Ο κόσμος μού φαινόταν τερατώδης».

Το κόστος της φροντίδας

Οι επαγγελματίες που έρχονται πολύ συχνά σε επαφή με τον ανθρώπινο πόνο, όπως το προσωπικό ΜΚΟ που ασχολείται με πρόσφυγες, το προσωπικό νοσοκομειακών δομών, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ψυχολόγοι, οι οποίοι δεν προλαβαίνουν να «αναρρώσουν» από έναν παρεμφερή τραυματισμό και εκτίθενται εκ νέου σε παρόμοιες συνθήκες, πληρώνουν ουσιαστικά το κόστος της φροντίδας των άλλων. Με την κ. Αλίκη Μεϊμαρίδου, πρώην συντονίστρια προγραμμάτων ψυχικής υγείας για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, συνομιλήσαμε κατά την περίοδο της προσφυγικής κρίσης, όταν δεκάδες συνάδελφοί της, αλλά και η ίδια, έρχονταν καθημερινά σε επαφή με εξαθλιωμένους ανθρώπους, που κουβαλούσαν αβάσταχτο πόνο και είχαν να διηγηθούν τραγικές ιστορίες.

«Εμείς οι ψυχολόγοι κάνουμε κατά μέσον όρο πέντε συνεδρίες την ημέρα. Οι άνθρωποι θέλουν να μοιραστούν την ιστορία τους και εκτιθέμεθα τόσο πολύ στην πληροφορία, ώστε, σε έναν βαθμό, απευαισθητοποιούμαστε προς αυτή. Χτυπάμε το καμπανάκι του κινδύνου ο καθένας στον εαυτό του και στους συναδέλφους όταν παρατηρήσουμε ότι πλέον οι άνθρωποι μιλούν για βασανιστήρια, για θάνατο, για βία και εμείς απλά σημειώνουμε. Μπορεί να αναφέρουν μια τρομερή ιστορία, με λεπτομέρειες βασανισμού, και εμείς απλά να σημειώνουμε, χωρίς να έχουμε συναισθηματική αντίδραση σε αυτό», λέει.

Στις ομάδες «υψηλού κινδύνου» για την εμφάνιση παρεμφερούς τραύματος συγκαταλέγονται πρωτίστως οι διασώστες που στελεχώνουν ασθενοφόρα. Ο Χρήστος Τσαδήμας εργάζεται ως διασώστης επί μία δεκαπενταετία. «Οι σκληρές εικόνες που αντικρίζεις αποτυπώνονται στο μυαλό σου, δεν μπορείς να τις αποβάλεις. Φθείρεσαι, εξαντλούνται τα ψυχικά σου αποθέματα, θα σου βγει σε στεναχώρια, σε κλάμα. Και, φυσικά, ακολουθούν ψυχολογικά προβλήματα, εμφανίζονται αυτοάνοσα. Εγώ έχω υποφέρει κατά διαστήματα από αϋπνίες και από εφιάλτες. Κουβαλάς αυτές τις εικόνες στο μυαλό σου, τις ξαναπαίζεις σαν κασέτα: τι έκανες, τι θα μπορούσες να είχες κάνει… Και πολλές φορές μπορεί να θυμώσεις με κάτι που έκανες ή δεν έκανες ή να νιώθεις ότι η ζωή είναι άδικη».

Ασπίδα προστασίας

Οι επαγγελματίες που εξαιτίας της φύσης της δουλειάς τους κινδυνεύουν να εμφανίσουν παρεμφερές τραύμα, αλλά και οι φορείς, οι οργανισμοί και οι εταιρείες που τους απασχολούν, οφείλουν να γνωρίζουν τους τρόπους και τα εργαλεία για την αντιμετώπισή του. «Μεγάλο ποσοστό των επαγγελματιών που εκτίθενται σε κίνδυνο εκδήλωσης παρεμφερούς τραυματισμού δεν τοποθετούν την αυτοπροστασία τους σε υψηλή προτεραιότητα και έτσι μακροπρόθεσμα αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης και συναισθηματικής υπερκόπωσης. Η βασική ασπίδα προστασίας του κάθε επαγγελματία απέναντι στον κίνδυνο του παρεμφερούς τραυματισμού είναι τα υψηλά επίπεδα ανθεκτικότητας και ευεξίας», τονίζει ο κ. Βαγγέλης Μακρής, κλινικός ψυχολόγος, account manager Βορείου Ελλάδος της Hellas EAP, η οποία προσφέρει προγράμματα συμβουλευτικής για εργαζομένους.

Ο κάθε επαγγελματίας θα πρέπει να αναγνωρίζει ως φυσιολογικό το να βιώνει δυσάρεστα συναισθήματα, να δίνει χρόνο στον εαυτό του για αποφόρτιση, να εστιάζει στην αυτοφροντίδα του, να χτίζει ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς με ανθρώπους που μπορούν να τον ακούσουν και να τον στηρίξουν, να ζητεί βοήθεια από ειδικούς: αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους τρόπους που συστήνει ο κ. Μακρής. Οσο για τους δημοσιογραφικούς οργανισμούς, θα παραθέσουμε τη συμβουλή των Feinstein, Audet, Waknine της Ψυχιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Τορόντο: «Με δεδομένο ότι η καλή δημοσιογραφία βασίζεται στους υγιείς δημοσιογράφους, οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί θα πρέπει να εξετάσουν εξαρχής τους κινδύνους που προέρχονται από τη θέαση περιεχομένου που δημιουργείται από χρήστες».

Πηγή: kathimerini.gr